Telwoorden

A1 Hoofdtelwoorden

Een t/m tien Elf t/m twintig Eenentwinting t/m dertig Tientallen
Ihn Elluf Innuntwintig Firtig
Twih Twaluf Tweejuntwintig Fijftig
Drie Dertien Driejuntwintig Sestig
Vier Virtien Vieruntwintig * Seuvetig
Vehf Vijftien Vehvuntwintig ** Tahgetig ***
Zes Zestien Zezuntwintig ** Negetig
Zeuve Zeuvetien Zeuvenuntwintig Honderd
Ahcht Achttien Ahchtuntwintig Duzend
Nege Negetien Negenuntwintig
Tien Twintig Dertig

*  uitspraak van de -ie is zoals in ‘zie’, niet 'vier'. 

** de -f en de -s van 'vehf' en 'zes' veranderen hier in respectievelijk -v en -z. 

*** de uitspraak van de -ch in acht verandert hier in een zachte -g.

           Een: 

Een opmerking die in menig café in Valkenswaard regelmatig wordt gehoord, is 'we vatte’n ut nog ihn/ we vatte’n ur nog inne') [We nemen er nog eentje.]

 - In inne keer = opeens, plotseling. - Lig ik laekker wá te doezele'n op de bank, begint die van ons in inne keer te kwehke!  [Lig ik lekker op de bank wat te doezelen, begint mijn vrouw plotseling hard te roepen!]

- Hij zitter gin ihn = hij zegt helemaal niks; letterlijk 'niet één woord'.

          Vijf:  

- Iemus vur vehf caente meegehve = iemand eens flink de waarheid vertellen.

          Acht: 

- Vùndoag ahcht doag = op dezelfde dag volgende week.

          Tien:

- Ehte mee de tien gebói = eten met je handen.

          Zestien:

- De die is van paenning zestien = dat is een heel gierige vrouw.

          Honderd:

 - Honderd op nun hohp = enzovoort, na een aantal (meestal erg doorzichtige) uitvluchten om ergens onderuit te komen.  - Harrie zee daettie nie op ons fist kon kômme, want ut rehgende te hard en de brug ston ope'n en d’n auto woo nie starte en honderd op nun hohp!  [Harrie zei dat hij niet op ons feest kon komen, want het regende te hard en de brug stond open en de auto wilde niet starten, enzovoort…]  Sinds 2022 heet ook ons dialectclubje 'HONDERD OP NUN HOHP'.   

         Honderduzend:

- God zehgene'n oe mee de honderduzend = Moge God je zegenen met de honderdduizend. Een tamelijk gedateerde uitspraak wanneer iemand niest.

In ons dialect wordt nooit het achtervoegsel ‘-maal’ toegevoegd aan een telwoord, dus 'ihn moal' en 'twih moal' bestaan niet. Enige uitzondering is wanneer ‘eenmaal’ de betekenis ‘gewoon’ heeft:  -‘dae is nou immel zoh!’ Het woordje ‘keer’ kennen wij wél: inne keer, twi kirre, drie kirre, et cetera waarbij 'ihn' en 'twih' als enige telwoorden hun oorspronkelijke lange klinker verruilen voor een korte. In plaats van 'kirre' wordt ook vaak 'kirres' gebruikt.  

Voor 'het een en ander' gebruiken wij de uitdrukking 'tihn en tahnder' en de Vallekeswirdse versie van 'de een na de ander' = 'd'n innen noa d'n andere'!

A2 Rangtelwoorden

Een t/m tien Elf t/m twingtig Eenentwintig t/m dertig tientallen
Urste Ellufde Innuntwintigste Firtigste
Twidde Twalufde Tweejuntwintigste Fijftigste
Daerde Daertiende Driejuntwintigste Sestigste
Vierde * Virtiende Vieruntwintigste * Seuvetigste
Vijfde Vijftiende Vehvuntwintigste Tahgetigste
Zesde Zestiende Zesuntwintigste Negetigste
Zeuvende Zeuventiende Zeuvenentwintigste Honderdste
Achste Achttiende Ahchtuntwintigste Duzendste
Negende Negetiende Negenuntwintigste
Tiende Twintigste Dertigste

* uitspraak van de -ie is zoals in ‘zie’, niet ‘vier’.

Wanneer rangtelwoorden zelfstandig gebruikt worden, bijvoorbeeld bij deelname aan een spel, krijgen zij een toegevoegde -s: - ik ben urstes, Janus is twiddes (twids) en gij bent derdes (derds). Het gezegde: 'dan komde twiddes', betekent dat je te laat bent, achter het net vist. 

Bij onzijdige woorden en verkleinwoorden wordt het rangtelwoord vooraf gegaan door 'ut' wanneer dat zelfstandig wordt gebruikt: - dae paerd is ut zesde dae we kohpe- en -dees pilske is wael ut daerde'n al, hè?. 

Bij vrouwelijke woorden wordt het rangtelwoord altijd vooraf gegaan door 'de': - die bloem is nou al de vierde die ge afplukt- en -ons juffrouw is altijd de urste die op school is-. 

Bij mannelijke woorden is het in principe ook 'de', behalve als het telwoord begint met -h, -t, -b, -d of een klinker, want dan zeggen we -d’n-: - Driekske was d’n derde die meedee, -onze mister was d’n urste die wegging en -dieje jonge was d’n tiende die over de finish kwam.  

Ook bij de opsomming van het aantal carnavalsprinsen met dezelfde voornaam worden rangtelwoorden gebruikt: Henk d’n Urste, Henk d’n Twidde, Henk d’n Derde, maar het is Henk de Vierde. De eerste drie krijgen -d’n- vanwege respectievelijk de klinker -u en de -t en de -d van het rangtelwoord. Carnavalsprinsessen krijgen nooit -d'n-, want dat is uitsluitend voor mannen, dus Jolanda de Urste, Jolanda de Twidde etc.

Een typische zegswijze in dit verband is: - dae is unnen duzendsten traef-, voor als iets wel héél erg toevallig is. Ook opvallend is het gezegde - daes ut urste dae ik weet-, wat betekent dat de spreker verbaasd is over het hem onbekende nieuws dat zojuist werd verteld.

Maak jouw eigen website met JouwWeb