B.     VAN BAK TOT BIJ.       39

- bak

   - lompen bak. [Lompe bak.]  - D’n ober liep mee un hul blad bier over ut terras en mee stitter zunne lompen bak op en stót zonder te kehke mee zunne ketel alles um!  [De ober liep met een vol blad bier over het terras en op dat moment staat er zo’n onbehouwen figuur op en stoot zonder te kijken met zijn hoofd alles om!]           

- bakkus

   - bakkus hebbe.  - Ja maenneke, ge kent nou wel bakkus hebbe, maer as ge zoh blet ánhaoewe, naei ik oe dahlijk ongenadig tege’n oewe ketel!  [Ja jongen, je kunt nu wel een grote mond hebben, maar als je zo door blijft gaan, sla ik dadelijk ongenadig tegen je hoofd!]

- bats 

   - en mee, bats, dur bovenop! [En meteen, bats, er bovenop!]  - D’n bôs hai gezeed daettie niemer zunnen baehrig rotsói in de werkpláts wou zien en Franske mee, bats, dur bovenop: “Dan moete niemer komme kehke!”  [De baas had gezegd dat hij niet meer zo’n berg rotzooi in de werkplaats wilde zien en zonder te aarzelen zei Franske: “Dan moet je niet meer komen kijken!”

   - un luyi bats. Een hele luie vrouw.

- bedankt

   - en daege bedankt bent, dae witte.  [En dat je bedankt bent, dat weet je.]  Typisch Brabantse manier om mensen heel hartelijk te bedanken.

- bedocht 

   - goehd bedocht.  [Goed bedacht.]  - Lientje was zù friht as nun hond mee zeuve lulle, want Sinterkloas hai um goehd bedocht. [Lientje was intens blij, want Sinterklaas had haar veel cadeautjes gegeven.

- behters

   - nie behters te wete.  [Niet beters te weten.]  - Harrie en Marietje die vrueger hier op d’n tip hebbe gewónd…? Nie behters te wete as dae die sins furrig joar van mekaar af zen.  [Harrie en Marietje die hier vroeger op het hoekje hebben gewoond…? Volgens mijn laatste informatie zijn die sinds vorig jaar gescheiden.] 

- bekant 

   - nônnie bekant. [Nog niet bijna.]  - Vehf euro zal tô wel genog zen vur drie pilskes en un baekske koffie op ut terras?  -- Vehf euro? Nônnie bekant!  [Vijf euro zal toch wel genoeg zijn voor drie biertjes en een kopje koffie op het terras?  -- Vijf euro? Dat had je gedacht!]

- bekenne

   - ik beken mun aeige doar hôst niks mir.  [Ik beken mezelf daar bijna niet meer.]  - Ons aoew buert is over de joare zù veranderd, dae ik mun aeige doar hôst niks mir beken!  [Onze oude buurt is in de loop der tijd zó veranderd dat ik nog nauwelijks weet waar ik ben!]

- belul

   - belul hebbe  - Wá wete klaehn jong nou wor un rehgenboogvlag vur sti; die hebbe doar toch nog hummel gin belul van!  [Wat weten kleine kinderen nou waar een regenboogvlag voor staat; die hebben daar toch nog helemaal geen benul van!]

- berichte  

   - hedde de berichte al gehurd? [Heb je de berichten al gehoord?]  Heb je al naar het nieuws geluisterd?

- beschrehve

   - dae beschrehft wá.  [Dat beschrijft wat.]  - Oh nih, maehrigenoavund kende nie kômme buerte, want munne mens moet ut voetbolle van PSV zien en dae beschrehft wá!  [O nee, morgenavond kun je niet komen buurten, want mijn man moet PSV zien voetballen en dat is heel erg belangrijk!]

- beure  

   - dan zalde ze beure.  [Dan zul je ze beuren.]  - As jullië vádder dur ahchter kumt daege gistere nie nor school bent geweest, dan zalde ze beure, jonge!  [Als je vader erachter komt dat je gisteren niet naar school bent geweest, dan reken maar op een pak slaag, jongen!] 

- beurs

   de lege beurzenoptocht.  - As ge ut goehd het verhaoewe mee de carnaval, kende op aswoensdag ók meedoen án de lege beurzenoptocht, want dan is iederihn kaeps.  [Als je goed hebt gefeest met carnaval, kun je op aswoensdag ook meedoen aan de lege beurzenoptocht, want dan is iedereen blut.]

- bihn 

   - mee de bihn buyte.  [Met de benen buiten.]  - As ge vrueger op stap gingt in Törrup hinge ze bij Zwarthoete en Jo d’n Urste mee de bihn buyte.  [Als je vroeger op stap ging op de Markt waren café Zwarthoed en Jo d’n Urtse afgeladen vol met mensen.]

   - van de bihn af. [Van de benen af.]   - Dae maenneke van Betse stón nor d’n optocht te kehke en dieje grohte joekel van Adjes liep um zoh van de bihn af.  [Het zoontje van Bets stond naar de optocht te kijken en die grote hond van Adje liep hem zó ondersteboven.]

   - kloage mee goei bihn.  [Klagen met goede benen.]  - Wurrum ligde gij nou zù te maehlikke over dae ut zù moeilijk is um oew bódschappe te hoale? D’n SRV kumt ze án huis brenge, dus ge bent ánt kloage mee goei bihn!  [Waarom lig je nou zo te zeuren over dat het zo moeilijk is om je boodschappen te halen? De SRV-man komt ze aan huis brengen, dus je klaagt helemaal ten onrechte!]

- bist 

   - de bist rije.  [De beest rijden.]  - Ze ware mee vehf vrijgezelle nor Ibiza geweest en ze han doar flink de bist gereje, hurde’n ik.  [Ze waren met vijf vrijgezellen naar Ibiza geweest en ze waren er daar stevig tegenaan gegaan, hoorde ik.] 

- bles 

   - zù friht as bles.  [Zo blij als bles.]  Zie ‘zeuve’.  - Bertje hai nu grohten brandweerwoage gekrege mee zun kummunie en hij was zù friht as bles!  [Bertje had een grote brandweerwagen gekregen voor zijn communie en hij was heel erg blij en tevreden!]

- blóm

   - tis kloaren blóm.   - Uerst begint d’n buerman te bakkusse dae ons ánhangwoagentje un bietje op zenne’n inrit sti en nou sti die van ons tege’n um te maehlikke wá hij ammel hi misdôn; tis kloaren blóm!  [Eerst begint de buurman te schreeuwen dat ons aanhangertje een beetje op zijn inrit staat en nu is mijn vrouw tegen hem aan het zeuren wat hij allemaal heeft misdaan; de rapen zijn gaar!]

- Bobbelkonte

   - Wor gôn we hene? -- Nor Bobbelkonte, drie uere bove Den Bosch! [Waar gaan we naartoe?  -- Naar Bobbelkonte, drie uur boven Den Bosch!]  Gezegd wanneer de spreker het antwoord niet weet of niet wil geven.

- boer  

   - trekke, boer, dan kredde rohk in oew bakkus!  [Trekken boer, dan krijg je rook in je mond!] Gezegd voor dingen die gewoonweg zó simpel zijn dat uitleg overbodig is.

- bok

   - tis klohte mee d’n bok!  [Het is kloten met de bok!]  - Mee deze kienkoart zit ik al hul lang op inne, maer hij hôlt ur dae verrrekkes bölleke maer nie öt; tis klohte mee d’n bok!  [Op deze bingokaart moet ik al heel lang nog maar één getal, maar hij haalt er dat verdraaide balletje maar niet uit; het is één grote ellende!]

- boks

   - doese de boks op! Laat ze een poepie ruiken!

- bónne 

   - in de bónne zen.  [In de bonen zijn.]  - Nondepie, nou tel ik ur toch wir hummel naeffe; ik ben un bietje in de bónne vandoag!  [Potverdrie, nou tel ik toch weer helemaal verkeerd; ik ben een beetje verstrooid vandaag!]

- bónneur

   - álla bonneur!   - Ik hai eigelijk un vesje'n of zoh mee moete nemme, want ik heb ut verrekkes kaoew, maer álla bónneur, want ut duurt nou niemer zù lang!  [Ik had eigenlijk een vestje of zo mee moeten nemen, want ik heb het heel erg koud, maar laat maar gaan, want het duurt nu niet meer zo lang!]

- bos 

   - van d’n bos geknipt. [Van de bos geknipt.]   - Dees rohze heb ik irgistere van d’n bos geknipt bij ons ahchter, maer ze beginne nou al un bietje te verslaekkere.  [Deze rozen heb ik eergisteren van de struik geknipt bij ons achter, maar ze beginnen nu al een beetje te verwelken.]

- boter

   - zù gehl azzun paekske boter.  [Zo geil als een pakje boter.] Deze vergelijking gaat alleen maar op omdat zowel ‘geel’ als ‘geil’ in ons dialect wordt uitgesproken als ‘gehl’. In dit gezegde gaat het nooit ofte nimmer over de kleur.

   - goei boter.  [Goede boter.] - roomboter.

   - Witte wá sund is? Goei boter án oew kont smehre, dae is sund! [Weet je wat zonde is? Roomboter aan je bipsje smeren, dat is zonde!]

   - Bram 

   - d’n Bram zen.  [de Bram zijn.]  - Begin joare sestig waarde al nun hullen Bram as ge nun tillefohn had, want dan kwam hul de buert bij öoew belle.  [Begin jaren zestig was je al een heel gewichtig iemand als je een telefoon had, want dan kwam de hele buurt bij jou bellen.]

- brihd

   - wie ut brihd hi, lôt ut brihd hange.  [Wie het breed heeft, laat het breed hangen.]   - Hedde gezien dae Cato vur dees fist hummel int neyt is en nog maehrik ók nog?  -- Jae, wie ut brihd hi, lôt ut brihd hange!  [Heb je gezien dat Cato voor dit feest geheel nieuwe kleren aanheeft en nog merkkleding ook?  -- Ja, wie geld genoeg heeft, wil dat ook laten zien!]

- brohd  

   - ut et gin brohd.  [Het eet geen brood.]  - Jenneke hai firtig flesse afwasmiddel goeiekohp gekocht en ie zee: “Zoh heb ik altijd in vurre en ut et gin brohd.”  [Jenneke had veertig flessen afwasmiddel goedkoop gekocht en ze zei: “Zo heb ik altijd voorraad en ik kan het zorgeloos bewaren zonder extra kosten.” 

   - brokke zen ók brohd.  [Brokken zijn ook brood.]  - Ma-ham, ons Clara hi mehn kuukske verkrömmeld!  --  Dan et ut zoh maer op; brokke zen ók brohd.  [Ma-ham, Clara heeft mijn koekje fijngeknepen!  -- Eet het zo maar op; kruimeltjes vullen ook.]   

- brönne

   - dae ken d’n brönne nie trekke.  [Dat kan de bruine niet trekken.]  Dat kan ik me niet veroorloven omdat het te duur is, daarbij doelend op de doorgaans bruine kleur van de portemonnee. 

- bult  

   - nun bult waehrik.  [Een bult werk.]  - Wiste gullie dae zunne site moake over ut Vallekeswirds unnen bult waehrik is?  [Wisten jullie dat zo’n site maken over het Valkenswaards dialect een heel karwei is?]   

- bukkum

   - ne stijven bukkum.  [Een stijve bokking.] Iemand die niet bepaald heel erg soepel is.  

- bumke 

   - un bumke Katte.  [Een boompje Katten.] Katten is een kaartspelletje dat veel in cafés werd gespeeld en de manier waarop de score op een lei werd bijgehouden, deed denken aan een getekend boompje.

- bij

   - bij en bij.   - É Lùwieke, hoewist mee oew ney heup?  -- Och, wá zallik ur van zegge? Tis un bietje bij en bij...  [Hé Lowie, hoe is het met je nieuwe heup?  --  Och, wat zal ik ervan zeggen? Het is een beetje wisselend...]

C.    VAN CENTE TOT CENTE.         1

- cente

   - iemus vur vehf cente meegehve.  [Iemand voor vijf centen meegeven.]   - Dieje vetzak van Van der Poales dôcht daettie is efkes bakkus moes hebbe tege die van ons, maer ik heb um mee vur vehf cente meegegeve!  [Die dikke meneer Van der Palen dacht dat hij wel even een grote mond kon hebben tegen mijn vrouw, maar ik heb hem meteen even op zijn nummer gezet!]

D.    VAN DAEHRUM TOT DUVEL.      27

- daehrum

   - unne flöoewen daehrum.  [Een flauwe darm.] Iemand die zich gauw zielig voelt en klaagt over de dingen die hem overkomen. 

- dahlijk 

   - tis zoh dahlijk.  [Het is zo dadelijk.]  - As ge op tehd int ziekenhuys moet zen, dan rije we nou án, want ut is zoh dahlijk.  [Als je op tijd in het ziekenhuis moet zijn, dan vertrekken we nu, want de tijd vliegt.]

- dehnk

   - dae dehnk!  [Dat denk ik!]  - Urst hul de kiet overhohp hoale en dan efkes zegge daegge nor Pere gôt speule nou! Dae dehnk! Midderhôst opruyme en dan zalle wel zien!  [Eerst heel het huis op stelten zetten en dan even zeggen dat je nu bij Peter gaat spelen! Ammehoela! Onmiddellijk opruimen en dan zullen we wel zien!]

- deur 

   - de deur opegóie.  [De deur opengooien.]  - Vroagt is ekkus án dae oberke of ze hier gin dörke ope kenne göie, want ik knip ut hôst af!  [Vraag eens even aan dat obertje of ze hier geen deurtje open kunnen zette, want ik word helemaal onwel!]

- die

   - die van ons. [Die van ons.]  Gezegd door een man die zijn vrouw bedoelt.

   - die van Schrehvers  [Die van Schrijvers.]  Mevrouw Schrijvers.

- dieje

   - dieje van Schrevers  [Die van Schrijvers.]  Meneer Schrijvers.

- dikke  

   - ge kent nun dikke krehge! [Je kunt een dikke krijgen!]  - Wa zedde nou? Gullie gôn stappe op de Statie en ikke öllie tenacht ophoale? Ge kent nun dikke krehge!   [Wat zeg je nu? Jullie op stap gaan op de Statie en ik jullie vannacht ophalen? Ja doei, dat gaan we dus écht niet doen!] Aan het woordje 'nun' kunnen we afleiden dat het hier een mannelijk woord betreft en het is niet moeilijk te raden welk mannelijk deel hier dik moet worden.

- dikste

   - gij d’n dikste.  [Jij de dikste.]  - En Jo bleef maer volhaoewe dae “d’n sigaar” ók goei Vallekeswirds is en toen zee ik: “Jo, gij d’n dikste, jonge!”  [En Jo bleef maar volhouden dat “d’n sigaar” ook goed Valkenswaards is en toen zei ik: “Jo, ik geef jou gelijk (omdat ik geen verdere discussie wil!”)] Het woordje d'n geeft hier hetzelfde aan als bij 'dikke', wat ongetwijfeld geen verrassing meer is.

- dingskes

   - klaehn dingskes.  [Kleine dingetjes.]   - Maehrige moet ik ut gras nog maeie, un dil van de schans schildere en nog wa klaehn dingskes.  [Morgen moet ik het gras nog maaien, een gedeelte van de schutting schilderen en nog wat kleine klusjes doen.]

- doag

   - ik ken alle doag.  [Ik kan alle dagen.] Ik kan iedere dag.

- doe 

   - daet zùwa doe.  [Dat het zowat doet.]  - Kekt öt as ge nou nog mee de woage weg moet, want ut snuoewt daet zùwa doe.  [Kijk uit als je nu nog met de auto weg moet, want het sneeuwt ontzettend.]

- doen

   - ... en doen. Op de plaats van de puntjes moet een werkwoord worden ingevuld.   - Hedde nou nondedju wir mee die slijkklossers over de pláts gelohpe? En ikke maer dwehle'n en doen um ut zuyver te haoewe!  [Heb je nou verdorie weer met die vieze schoenen over de plaats gelopen? En ik maar dweilen en zo om het schoon te houden!] 

- dohd

   - tis um d’n dohd te hoale.  [Het is om de dood te halen.]  Uitspraak die wordt gebezigd om overmoedige en onbezonnen daden te veroordelen, waarbij iemand met zijn leven speelt.

- dol

   - zù dol as un pinneke  [Zo dol als een pinnetje.]  - As ge vrueger op d'n Dennenbaerrig van de draeischehf kwamt, ware we ámmel zù dol as un pinneke.  [Als je vroeger in speeltuin 'de Dennenberg' van de draaischijf kwam, waren we allemaal zo duizelig als wat.]

- döp

   - kekt öt oew döp!  [Kijk uit je doppen!]  - Hoezoh ik ken nerregund un pen vehne? Ik heb oe toch gezeed daetter ihn int loaike ligt, dus kekt öt oew döp en dan vendum wel!  [Hoezo ik kan nergens een pen vinden? Ik heb je toch verteld dat er eentje in het laatje ligt, dus kijk nou eens goed en dan vind je hem wel!]

   - kekt öt oew döp!  - Hé môtje, ge klaetst bekant mun pilske öt mun hahnd mee oew ôrrig gedoe; kekt is wá behter öt oew döp!  [Hé vriendje, je stoot bijna mijn biertje uit mijn handen met je eigenaardig gedoe; kijk eens een beetje beter uit wat je doet!]

- draei

   - án d’n draei blehve  [Aan de draai blijven.]  - As ge ouwer wordt, moete nie te veul gôn zitte en ligge: tis behter vur oe as ge wá án d’n draei blet.  [Als je ouder wordt, moet je niet te veel gaan zitten en liggen: het is beter als je wat in beweging blijft.] 

   - án d'n draei blehve.  - Ik hoal ut brohd altijd bij de waehremen bakker, want dieje mens moet ók án d’n draei blehve.  [Ik haal het brood altijd bij de warme bakker, want die man moet zijn bedrijf ook kunnen laten voortbestaan.]     

 - drehve

   - klaehn drehve grohte.  [Kleine drijven grote.]  Een kaartspeler speelt als eerste een lage kaart, die hoogstwaarschijnlijk de hoge kaarten van andere spelers uitlokt.

- dunne     

   - án d’n dunne zen.  [Aan de dunne zijn.]   - Ze zegge daege án d’n dunne rákt as ge bier drinkt dae over d’n datum is, maer ik geléuver gin zak van!  [Ze zeggen dat je diarree krijgt als je bier drinkt dat over de datum is, maar daar geloof ik geen biet van!] 

- dur

   - dur dur gôn.  [Er door gaan.]  - Kekt un bietje’n öt mee dae aehrepelschellerke, want dae is verrekkes schaehrep en dahlijk gôdder dur, hè!  [Kijk een beetje uit met dat aardappelmesje, want dat is ontzettend scherp en dadelijk snijd je je nog, hè!]     

- dùrrum

   - um dùrrum!  [Om daarom!]  - Wùrrum haede gij dae nou in Gods Christus noam zoh gedôn; ut stolt nerregund op? -- Um dùrrum!  [Waarom heb je dat in godsnaam zo gedaan; het lijkt nergens op?  -- Zomaar!]

   - um dùrrum!   - Pap, ik beloof dae ik vanoavund schón op tehd thuis ben, dus wùrrum mag ik dan nie nor dae fisje?  --  Um dùrrum!  [Pap, ik beloof dat ik vanavond mooi op tijd thuis ben, dus waarom mag ik dan niet naar dat feestje?  --  Omdat ik het zeg!]

- duukske  

   - hoe wildet hebbe; dik, dun of dur un duukske?  [Hoe wil je het hebben; dik, dun of door een doekje?]  Gezegd tegen iemand die nogal wat noten op zijn zang heeft en dus niet gauw tevreden is.

- duvel 

   - mee duvel en geweld. [Met duivel en geweld.] Met alle mogelijke   middelen; goed of slecht.

   - aster naoewt en duvel snaoewt. [Als het er nauwt en duivel snauwt.]  - Aster naoewt en duvel snaoewt, dan kende meer hebbe'n as ge denkt.  [Als het er écht op aankomt, dan kun je meer aan dan je denkt.] 

E.     VAN END TOT ENGELTJE.      3

- end

   - zihvert/lult nog maer un end ùweg.  [Zever/lul nog maar een eind weg.]   - Witte wa? Ge zihvert nog maer un end ùweg, want ik geléuver gin zak van dae gij er gistere mee de kónning in Törrup inne het gevat!  [Weet je wat? Je ouwehoert er nog maar even op los, want ik geloof er niets van dat jij gisteren met de koning in het centrum van Valkenswaard een biertje hebt gedronken!]

   - gô toch un end  speule!  [Ga toch een eind spelen!]  Donder toch op met die onzin!

- engeltje

   - engeltje-knik. In de Nicolaaskerk in Valkenswaard stond een engeltje dat knikte als je er muntjes ingooide.

F.     VAN FANT TOT FRUT.             10

- fant

   - unne luyie fant. Een lui uitgevallen manspersoon. Voor vrouwen wordt het woordje ‘bats’ toegevoegd.  - D’n dieje van Wilskes is unne luyie fant die maer d’n hullen dag op de bank li en dae wijf van um is ók al zun luyi bats!  [Meneer Wils is een echte luierik die de hele dag maar op de bank ligt en zijn vrouw is ook al zo’n lui geval!] Zie ‘bats’.  

- feter

   - án zunne feter hebbe. [Aan zijn veter hebben.]  - D’n dirrikteur docht  slim te zen mee zun dubbel boekhaoewing, maer de belasting hittum nou faerrum án zunne feter!  [De directeur dacht slim te zijn met zijn dubbele boekhouding, maar de belastingdienst heeft hem nu goed te grazen!]

- fikske

   - fikske stehke. [Fikkie steken.] 

- flehr 

   - flehr um oe órre.  - As ge zoh blet ligge te jengele, zal ik oew dahlijk is un flehr um oe órre gehve, vuyl misselijk maenneke!  [Als je zo door blijft zeuren, zal ik je zo meteen eens een draai om je oren geven, ontzettend vervelend ventje!]  

- fles

   - fles gele pudding. [Fles gele pudding.]  Fles vanillevla.

- flikker

   - op oew flikker krehge.  [Op je flikker krijgen.]   - Ik zal is gaoew op huys án doen, want anders krehg ik dalijk van die van ons vernakend op mun flikker!  [Ik zal eens snel naar huis toe gaan, want anders krijg ik dadelijk van mijn vrouw gruwelijk op mijn donder!]

- flirmuys

   - as ur un flirmuys in oew hoar vliehgt, kreddum ur niemer öt.  [Als er een vleermuis in je haar vliegt, krijg je hem er niet meer uit.] Bekende uitspraak van vroeger, die bedoeld was om op zwoele zomeravonden te voorkomen dat dochterlief aan de haal ging.

- foelie 

   - vur de foelie.  - Ge magt wel efkes mee koarte vur de foelie as ge wilt, toddae Frans de jong van school gehôld hi.  [Je mag wel even mee kaarten voor spek en bonen als je wilt, totdat Frans de kinderen van school heeft gehaald.]

- foto

   - un foto trekke/knippe.  [Een foto trekken/knippen.]   - Tis maer goehd daesse vrueger nog gin mobieltjes hadde, want dan zowe ze hul wá foto’s hebbe kenne trekke/knippe van die onbesnutte streke as we op stap ware!  [Het is maar goed dat ze vroeger nog geen mobieltjes hadden, want dan ze zouden ze heel wat foto’s hebben kunnen maken van die rare fratsen als we uitgingen!] 

- frut

   - in de frut schiehte.  - Toen dae wefke hurde dae durre mens was verongelukt, schoht ze hummel in de frut en ze kon allihnig nog maer schruoewe.  [Toen die vrouw hoorde dat haar man was verongelukt, werd zij overweldigd door emotie en ze kon alleen nog maar huilen.]

G.    VAN GAEHR TOT GIJ.           44

- gaehr

   - die hittum gaehr.  [Die heeft hem graag.] Gezegd van mannen die wel een biertje of een borreltje lusten.   - D’n aoewen Broek die hittum gaehr, zegge ze!  -- Oh ja, die tufter nie in!  [Meneer Van den Broek senior die houdt wel van een drankje, zeggen ze!  -- O ja, die spuugt er niet in!]   

- gaek

   - bende nou gaoew gaek?  [Ben je nou gauw gek?]  - Onzen buerman vroeg of ik zenne’n OZB ók wou betoale en ik zee tege’n um: “Bende nou gaoew gaek geworre!?”  [Onze buurman vroeg of ik zijn OZB ook wilde betalen en toen zei ik tegen hem: “Ben je nou helemaal van de pot gerukt!?”]

   - zù gaek as un deur.  [Zo gek als een deur.]

- gebói

  - mee de tien gebói. [Met de tien geboden.]  - Kiepepótjes madde in un reataurant ók mee de tien gebói ehte.  [Kippenpootjes mag je ook in een restaurant eten met je handen.] 

- gedahcht 

   - tis maer un gedahcht.  [Het is maar een gedachte.]  - Misschien du oew boormusjien ut wel behter as ge de stekker int contact stekt: jae, tis maer un gedahcht!  [Misschien doet je boormachine het wel beter als je de stekker in het stopcontact steekt: tja, het is maar een idee!]

   - wán gedahcht.  [Wat een gedachte.]   - Dus gij docht daege al behter wiert van ihn pilleke; wán gedahcht!  [Dus jij dacht dat je al beter zou worden van één pilletje; hoe kom je erbij om zoiets te denken!

- gedôn  

   - dae wil nie gedôn zen.  [Dat wil niet gedaan zijn.]  - Hij was zù koad op heur daettie ur vehf kilumehter liet lohpe; dae wil toch nie gedôn zen!  [Hij was zo kwaad op haar dat hij haar vijf kilometer liet lopen; zoiets doe je toch niet.] 

- gedrag  

   - en doar stôdde dan mee oew goei gedrag!  [En daar sta je dan met je goede gedrag!]  - Gói ik Chinees hoale vur hul de familie en wa denkte: beurs vergehte en doar stón ik dan mee mun goei gedrag!  [Ga ik Chinees halen voor de hele familie en wat denk je: portemonnee vergeten en dat was dus een gênante vertoning!]

- geduld

   - geduld mee zakke.  [Geduld met zakken.] Heel veel geduld. 

- Gehvers

   - hij hiet gin Gehvers.  [Hij heet geen Gevers.]   - D’n dieje van De Laat is ne verrekte pinzak; die hiet echt gin Gehvers.  [Meneer De Laat is een ontzettende vrek; die heet niet bepaald Gevers.]

- geléuft

   - en gij geléuft dae!  [En jij gelooft dat!]  Dat had je gedacht!

- gemete

   - ze gemete krehge.  [Ze gemeten krijgen.]  - Jánnus hai mee zunne voetbol un rötje ingepingeld bij d'n buerman en toen ie thuiskwam, kreeg ie ze van vájers faerrum gemete!  [Janus had bij de buurman een ruitje stuk gemaakt met zijn voetbal en toen hij thuiskwam, kreeg hij van zijn vader ongenadig op zijn donder!]

- gereje 

   - Sinterkloas hi gereje.  [Sinterklaas heeft gereden.] Vroeger werd Sinterklaas gevierd op de eigenlijke datum, zes december, en Sint en zijn helpers kwamen niet ’s avonds, maar ’s nachts de cadeautjes brengen. 's Ochtends werd je door je ouders in alle vroegte wakker gemaakt om de gulle gaven uit te komen pakken. En omdat we tot elf uur vrij hadden van school, konden we ook nog even bij vriendjes gaan kijken hoe zij 'bedôcht' waren... 

- geroaie

   - hij wil nie geroaie zen.  [Hij wil niet geraden zijn.]  - En ik hai nog tege’n um gezeed daege ginne woage moest kohpe zùmaer op ut ohg, maer jae, hij wil nie geroaie zen!  [En ik had nog tegen hem gezegd dat hij geen auto moest kopen zomaar op het zicht, maar ja, hij neemt goede raad niet aan!]

- gerust

   - un gerust bisje [Een gerust diertje.]    - Hiernaeffe hi un kiep un stuk of zeuve pielekes en toch zun schón geruste bisjes; ge kent ze zoh vatte.  [Bij de buren heeft een kip een stuk of zeven kuikentjes en toch zulke rustige diertjes; je kunt ze zo oppakken.]  

- getrek

   - mee hul dae getrek.  [Met heel dat getrek.]  - Ik moes de klaenne nog ophoale en nor d’n Aldi en turnoa nor de friettent en mee hul dae getrek wizzik niemer wor ik mun mobieltje hai geloate.  [Ik moest de kleine nog ophalen en naar de Aldi en daarna naar de snackbar en in die consternatie wist ik niet meer waar ik mijn mobieltje had gelaten.]

- geure 

   - dan geurtie um.  [Dan geurt hij hem.]   - As gum zoh mee en dan is un vehr in zun kont stekt, dan geurtie um wel.  [Als je hem zo af en toe eens een veer in zijn kont steekt, dan is hij helemaal in zijn nopjes.]

- geval

   - in elks geval.  [In elks geval.]  In ieder geval.

   - in ieders geval.  [In ieders geval.]  - Peer belde naet dae zunne’n auto nie wil starte, maer hij zee daettie in ieders geval nog wel kumt.  [Peter belde net dat zijn auto niet wil starten, maar hij zei dat hij in ieder geval nog wel komt.]

- gewete 

   - ik hebber niks van gewete.  [Ik heb er niks van geweten.]  - Ik moes unne kies loate trekke en ut was zù goehd verdohfd dae ik ur niks van heb gewete.  [Ik moest een kies laten trekken en het was zo goed verdoofd dat ik er helemaal geen last van heb gehad.]  

- gewin

   - ut urste gewin is kattegespin en ut twidde gi d’n broekzak in. [Het eerste gewin is kattengespin en het tweede gaat de broekzak in.] Het gaat er niet om wie in het begin van het spel wint, maar aan het einde. 

- gewinkel

   - wan gewinkel. [Wat een gewinkel.]   - Ut was nog un hul gewinkel um die kast op zun plaek te krehge want ut was un hul bezwaei!  [Het was nog een heel gedoe om die kast op zijn plek te krijgen, want het was een groot gevaarte.]

- gewoar 

   - iets gewoar worre.  [Iets gewaar worden.]  - Onzen Theo hai un ekórrentje gezien, maer ik wier um pas gewoar toen ie um ánwihs.  [Theo (familie) had een eekhoorntje gezien, maar ik merkte hem pas op toen hij hem aanwees.]

- gewohn

   - iets gewohn zen. [Iets gewoon zijn.]  Iets gewend zijn.

- gitter 

   - ut gitter öt!  [Het gaat eruit.]  Het regent/sneeuwt/hagelt/onweert echt heel hard!

- glad

   - mee ut glad. [Met het glad.]  - Afgelohpe mônd zen ur wir veul ongelukke gebeurd mee ut glad.  [Afgelopen maand zijn er met de gladheid weer veel ongelukken gebeurd. 

   - glad vergehte. [Glad vergeten.]  Helemaal vergeten; totaal niet meer aan gedacht.  

- God

   - maehr munne God toch!  [Maar mijn God toch!]  - Gistere klaedderde dur inne mee zunne fiets bij ons veur nir, dus ikke nor buyte en ik zee: ”Maer munne God toch, giggut goehd mee oe?” [Gisteren viel een man met zijn fiets bij ons voor, dus ik naar buiten en ik zei: ”O hemeltje, gaat het wel goed met je?”

- Gods

   - in Gods Christus noam.  [In Gods Christus naam.]  - Haoewt nou in Gods Christus noam is op mee dae gezihver over welke kleur ge ut liefste zoot hebbe vur oe mobieltje!  [Hou nou in hemelsnaam eens op met dat gemekker over welke kleur je het liefst zou hebben voor je mobieltje!] 

- godsamme

   - godsamme!  [God zal me!]  Uitroep bij verbazing.

   - godsamme zegene!  [God zal me zegenen!]  Uitroep bij verbazing.     

- godsganselijk

   - d’n hulle godsganselijken dag.  [De hele godsganselijke dag.]  Echt de héle, maar dan ook écht de hele dag.

- goei 

   - dan rijde veul goei vurbij.  [Dan rijd je veel goede voorbij.]  Gezegd tegen jongeren die verkering hebben met iemand die ver weg woont. 

- goeie

    - vur ne goeie.  [Voor een goede.]  - As ge wa gôt beune as ge in de ziektewet zit en ze trappere’n oe, dan vatte ze oe vur ne goeie!  [Als je wat gaat bijbeunen terwijl je in de ziektewet zit en ze snappen je, dan zit je behoorlijk in de problemen!]

    - zunne goeie hebbe wij nônnie gehad!  [Zo’n goede hebben wij nog niet gehad!]  Deze enerverende tekst wordt vaak gezongen na een geslaagd optreden van een zanger of tonproater.

- gôn  

   - ut gi me nie zù.  [Het gaat me niet zo.]  - Ut gi me vandoag nie zù; ik heb gistere un bietje te lang in d’n trek gezete.  [Ik voel me vandaag niet zo lekker; ik heb gisteren een beetje te lang op de tocht gezeten.]

- gôns

   - dae is un uur gôns.  [Dat is een uur gaans.]  - Toen ik nog klaehn was, zee onze’n opa altijd dae Westerhove’n un uur gôns was.  [Toen ik nog klein was, zei mijn opa altijd dat het een uur duurde om te voet naar Westerhoven te gaan.]  Het werkwoord ‘gaan’ betekent in België nog steeds in een rustig tempo te voet verplaatsen, wandelen dus.

- groht  

   - assie/asse groht is.  [Als hij/zij groot is.]   - De bruur van ons oma is vórt zù keins assie groht is, want hij kent gin man mir.  [De broer van mijn oma is tegenwoordig zo kinds als wat, want hij kent niemand meer.]

   - groht gôn op  [Groot gaan op.]  - Tinus hai wirres de miste lapbónne van alle tönders en doar gittie nondedju groht op, man!  [Tinus had weer eens de meeste tuinbonen van alle tuinders en daar is hij apetrots op, man!]    

- grohte

   - as de grohte de goei ware, dan zagde ze van wehd.  [Als de groten de goeden waren, dan zag je hen van wijd.] Iemands goedheid kun je niet afleiden aan de buitenkant. 

- grutste

   - ut grutste woord hebbe.  [Het grootste woord hebben.]  - Dae wefke van Janne hi altijd ut grutste woord asser un fisje is.  [Dat vrouwtje van Jan heeft altijd het hoogste woord als er een feestje is.]

- gij

   - gij nie!  [Jij niet!]   - Hé motje, löstert; ik weet daege me vur munne’n appel wilt tikke, maer gij nie en anders maer inne keer!  [Hé vriendje, luister eens; ik weet dat je me tegen mijn hoofd wilt slaan, maar daar komt niks van in en anders maar één keer!

   - gij wel! [Jij wel!]  - As ge doar nie hul rap mee ötschaeit, zal ik oew is bij oew flikker vatte!  -- Och jonge, gij wel!   [Als je daar niet heel snel mee ophoudt, zal ik je eens bij je donder pakken!  -- O ja, dat had je gedroomd!] Als de klemtoon valt op ‘wel’, wordt deze uitspraak gebruikt voor mensen die zichzelf danig overschatten of opschepperig zijn.

   - gij wel!  - Wiste gullie al dae ik gistere ben ötgeoepe tot de knapste mens van Vallekeswird?  -- Ja, gij wel!  [Wisten jullie al dat ik gisteren ben uitgeroepen tot de knapste man van Valkenswaard?  -- Ja, maak dat de kat wijs/echt niet!]  Als de klemtoon valt op ‘gij’, betekent het ongeloof van de kant van de luisteraar.

H.     VAN HAEI TOT HUYS.            41

- haei

   - had haei gegete, had bessems geschete. [Had hei gegeten, had bezems gescheten.] Gezegd van iemand die iets wel of niet heeft gedaan. Had ik maar (Hai ik maer)... gedane zaken die geen keer nemen. 

- haeige 

   - haeige as un meuleperd.  [Hijgen als een molenpaard.]  Zwaar hijgen.

   - haeige as un spurriekoe. Zwaar hijgen.

- haendig

   - haendig zat!  [Handig zat!]  - Bietje'n óllie an dae schruefke en ge draeit um zoh int haoewt; haendig zat!  [Beetje olie aan dat schroefje en je draait hem zo in het hout: gemakkelijk genoeg!]

- haerd

   - d’n haerd án kant hebbe.  Het huis helemaal opgeruimd en schoongemaakt hebben. 

   - volluk op d’n haerd hebbe.  - Bij sommigte fumilies izzut dik de zuuhte’n inval; die hebbe altijd wel volluk op d’n heard.  [Bij sommige families is het vaak de zoete inval; die hebben altijd wel mensen over de vloer.]

   - midde'n in d'n haerd stôn.  Precies in de weg staan.

- haerring 

   - ne schroalen haerring.  [Een schrale haring.]  Gezegd van een jongen/man die erg mager is. Zie 'ne moagere spiering'.

- hálluve

   - verrrekten hálluve!  [Verrekte halve!] Halve zool dat je bent!

- handel

   - weg mee diejen handel.  [Weg met die handel.]  - Ge gôt tônnie zitte te wochte of ze die aoew plaenkskes nog kômme hoale; gewohn nor de stort en weg mee diejen handel!  [Je gaat toch niet zitten wachten of ze die oude plankjes nog komen halen: gewoon naar de milieustraat en weg met die rommel!]

- hange

   - um hebbe hange.  [Hem hebben hangen.]  Helemaal dronken zijn.

- haoewe

   - haoewdum zaehluf of gefdum de fles?  [Hou je hem zelf of geef je hem de fles?]   Geef je hem borstvoeding of de fles?

   - ut zal ur um haoewe.  [Het zal er om houden.]  - Wie gitter vanoavund winne mee ut voetbolle, Nederland of Bels?  -- Ut zal ur um haoewe, want ze hebbe allebey goei speulers.  [Wie gaat er vanavond winnen met voetbal, Nederland of België?  -- Het zal erom spannen, want ze hebben allebei goede spelers.]

- hè?

   - hè?, dae zi nun boer assie gescheten hi!  [Hè?, dat zegt een boer als hij gescheten heeft!]

- heb

   - ut gi um d’n heb.  [Het gaat om de heb.]  - De miste hebbe zun duur spullekes hullemol nie nóddig, maer mistentehds giggut gewohn um d’n heb!  [De meeste mensen hebben zulke dure spulletjes helemaal niet nodig, maar meestal gaat het gewoon om het hebben ervan!]

- hebbe

   - dae hittie maer te doen. [Dat heeft hij maar te doen.]  - Nih, nih, we gôn nie lang ligge te klassinere! Hij higget zaehluf smirrig gemôkt, dus dae ók zaehluf wir zuyver moake: dae hittie maer te doen!  [Nee, nee, we gaan er niet veel woorden aan besteden! Hij heeft het zelf vies gemaakt, dus dat ook weer zelf schoonmaken, is iets dat hij gewoon móét doen!]   

- hedde 

   - hedde ze of kredde ze?  [Heb je ze of krijg je ze?]  - Miet stón ôrrig te danse en mee te kwehke mee dae liedje en Alda vroeg: “Hedde ze of kredde ze?”  [Miet stond raar te dansen en mee te krijsen met dat liedje en Alda vroeg: “Voel jij wel helemaal lekker?”]

- heer

   - nun hôstigen heer.  [Een haastige heer.] Een jongen/man die altijd haast heeft, gejaagd is. 

   - nun hullen heer.  [Een hele heer.]  - Ik hai gistere ne kaehreper gevange van tahgetig centimehter!  -- Zoh, dae is nun hullen heer!  [Ik had gisteren een karper gevangen van tachtig centimeter!  -- Zo, dat is een flinke kanjer!] 

- hi

   - ut hi wa in.  [Het heeft wat in.]  - D’n buerman zee daettie munne woage wel ekkus zow moake, maer ut hi wa in, want hij is al twih uere bezig!  [De buurman zei dat hij mijn auto wel even zou maken, maar het heeft wat voeten in de aarde, want hij is al twee uur bezig!]

- hiete 

   - hij hiet nor d’n aoewe.  [Hij heet naar de oude.]  Hij is genoemd naar zijn vader.

- ho 

   - ho is efkes.  [Ho eens even.]  - Hij maende dae döpke van de verwarming los te draeie, maer ik zee: “Ho is efkes! Urst ut wátter afzette, môtje!”  [Hij was van plan om dat dopje van de verwarming los te draaien, maar ik zei: “Wacht eens even! Eerst het water afzetten, vriend!”] 

- hô

   - hô jee, ja! Gezegd wanneer de spreker erg overtuigd is van de waarheid van het beweerde.  - Dus gij denkt wel dae Ons Han un por verhaaltjes ken schreve'n over hoe ut vrueger in Vallekswird was?    --  Hô jee, ja!  [Dus jij denkt wel dat Ons Han een paar verhaaltjes kan schrijven over hoe het vroeger in Valkenswaard was?  --  Héél zeker te weten van wel!]

   - hô jee, nih!  Gezegd wanneer de spreker heel zeker weet van niet.  - Dus gij denkt nie dae Onzen Hans zal kenne haehlepe bij ut schreve van die verhaaltjes over Vallekeswird?  --  Hô jee, nih!  [Dus jij denkt niet dat Onzen Hans zal kunnen helpen bij het schrijven van die verhaaltjes over Valkenswaard?  --  Héél zeker te weten van niet!]

- hoale 

   - ut zwoar te hoale hebbe.  [Het zwaar te halen hebben.] Een zware pijp roken.

   - al wát hoale kon  [Alles wat het halen kon.]  - Franske was flink ánt bakkusse tege die aoew menskes, maer toen de pliesie kwam, liep ie al wat hoale kon op huys án!  [Frans was flink aan het schreeuwen tegen die oude mensen, maar toen de politie kwam, liep hij zo hard als hij kon naar huis toe!]     

- hoas

   - lohpe’n as hoas.  [Lopen als hazen.]  - As wij as keiner steraeppelkes ánt schoepe ware in d'n bohgerd en dur kwam unnen aoewe mens nor buyte, dan liepe wij as hoas!  [Als wij als kinderen sterappeltjes aan het jatten waren in de boomgaard en er kwam een oude man naar buiten, dan liepen wij als hazen weg!]

- hoed

   - hoed, bril of pijp? Spelletje waarbij iemand voorovergebogen stond met iemand anders op zijn rug. Die moest dan óf een hoed uitbeelden (platte hand op je hoofd) óf een bril (wijsvinger en duim in een cirkel voor je oog) óf een pijp (duim in de mond en vuist gesloten). Raadde de voorovergebogen speler het goed, dan moest de ander zijn positie innemen. Veel mensen kennen dit spelletje ook als ‘pik, olie of dik’.

- hoehze

   - daet hoehzde!  - Mun bruur hai unnen bluts in onze vádder zunne woage gemôkt ennie kreeg op zun flikker daet hoehzde!  [Mijn broer had een deuk gemaakt in de auto van mijn vader en hij kreeg ongenadig op zijn donder!]

- hohp

   - de grohten hohp  [De grote hoop.]  - Ge hoeft nie al die bloar op te doen, want it is nou immel noajoar en dur ligge’n ur maehrigge toch wir. Tis maer dae de grohten hohp weg is.  [Je hoeft niet al die bladeren op te ruimen, want het is nu eenmaal herfst en er liggen er morgen toch weer. Het is maar dat het merendeel weg is.]    

- hóie 

   - ge hoeft toch niemer gôn te hóie!  [Je hoeft toch niet meer gaan te hooien!]   - Vat urst nog maer un baekske koffie en un kuukske, want zù dik zie ik oe nie en ge hoeft niemer gôn te hóie!  [Neem eerst nog maar een kopje koffie en een koekje, want zo vaak zie ik je niet en je hebt dringende zaken te doen!]    

- hond 

   - kommundeert d’n hond en blaft zaehluf.  [Commandeer de hond en blaf zelf.] Gezegd tegen iemand waarvan de spreker geen bevelen accepteert.

   - zoh noemde oewen hond nônnie!  [Zo noem je je hond nog niet!]   - Bij ons in de buert is ne klaenne gebórre en die hiet Barvo. Zoh noemde oewen hond nônnie!  [Bij ons in de buurt is een baby geboren en die heet Barvo. Ik vind het een hele rare naam!]

   - ge magt munnen hond nônnie zen!  [Je mag mijn hond nog niet zijn!]  - Hé schatje, zalle wij toavund is mee zun tweeje'n op stap gôn?  -- Schatje? Ge magt munnen hond nônnie zen!  [Hé schatje, zullen wij vanavond eens met z'n tweeën op stap gaan?  --  Schatje? Dan overschat je jezelf wel heel erg!]

- honderd 

   - honderd op nun hohp.  [Honderd op een hoop.]  - Hij zee daettie nie kon kômme want zunne’n auto startte nie en de brug ston ope en ut rehgende te hard en honderd op nun hohp!  [Hij zei dat hij niet kon komen want zijn auto startte niet en de brug stond open en het regende te hard en nog meer van dat soort flauwe smoesjes!] Deze uitspraak wordt gebezigd na een opsomming van uitvluchten. Sinds 2022 heet ons dialectgroepje ook 'HONDERD OP NUN HOHP'!

- hort 

   - die is de hort op.  Gezegd van iemand die niet thuis is.  

- houtere 

   - un houtere bakkus.    - Iederihn kreeg unne kwatta van Dórusse, behalve’n ikke. Dus ik vroag án um: “En heb ik un houtere bakkus of zoh?”  [Iedereen kreeg een reep chocolade van Dorus, behalve ik. Dus ik vraag aan hem: “En heb ik een mond van hout of zo?”]

- hummel

   - hummel ruyke nor…  [Helemaal ruiken naar…]  - Wij hadde nogal gaoew dur wurrum dae dae ongeluk was gebeurd, want dieje fietser rook hummel nor de snehvel.  [Wij hadden nogal gauw door waarom dat ongeluk was gebeurd, want die fietser rook heel erg naar jenever.]

- huys

   - op huys àn doen.  [Op huis aan doen.]  Naar huis gaan.

   - op huys op in gôn.  [Op huis op in gaan.]  Naar huis gaan.

   - ik benner op van huys gegôn.  [Ik ben er op van huis gegaan.]  - Dae docht ik wel dae de jong dorst zouwe krehge’n op de Malpie, maer ik heb limmenade bij; ik benner op van huys gegôn!  [Ik dacht wel dat de kinderen dorst zouden krijgen op de Malpie, maar ik heb limonade bij me; ik heb daar thuis al aan gedacht!]

I.     VAN IHN TOT IS.            11

- ihn 

   - hij zitter gin ihn.  [Hij zegt er geen een.]  - Ik denk dae Nilliske un bietje möp is, want hij zitter gin ihn!  [Ik denk dat Nelis een beetje boos is, want hij zegt helemaal niks.]

- impersant

   - mee impersant.  [Meteen en passant.]  - As ge toch nor bove gôt, brengt dan mee impersant mun slufkes mee.  [Als je toch naar boven gaat, breng dan gelijk mijn slofjes mee.] 

- in

   - iets in hebbe.  - Ohmen Henk zow onze computer wel is efkes installere, maer ut hi nogal wá in, want hij is al nun hullen tehd bezig.  [Ome Henk zou onze computer weleens eventjes installeren, maar het heeft nogal wat voeten in de aarde, want hij is al een hele tijd bezig.]

   - schuyft dae is deze kant in!  [Schuif dat eens deze kant in!] Schuif dat eens deze kant op!

   - kômde gullie op ons op in, of wij op öllie án? Komen jullie naar ons of wij naar jullie?

- inne

   - dae is mur toch ók inne/ihn!  [Dat is me er toch ook eentje!]

   - oh, bende gij ur zù inne?  [O, ben jij er zo eentje?]

   - van wie bende gij ur inne?  [Van wie ben jij er eentje?]  - Hé maenneke, van wie bende gij ur inne? Van Waehnes zeker?  -- Nih, ik ben ur inne van Verhoeves van op Ginneve!  [Hé ventje, van wie ben jij er eentje? Van de familie Wijnen zeker?  --  Nee, ik ben er eentje van de familie Verhoeven uit Geenhoven!]

- inne

   - in inne keer.  [In één keer.]  - Ben ik volop bezig de woage te wahse, sti me toch in inne keer d’n buerman ahchter me; ik verschoot mun aeige kùppot!  [Ik was volop bezig met het wassen van de auto, staat me toch plotseling de buurman achter me; ik schrok me een hoedje!]     

- inschiehte 

   - dae schiet erbij in.  [Dat schiet erbij in.]  - Dur hul oewen traellael schiet ur un pauze mee un baekske koffie nog wellis bij in.  [Door al je dagelijkse beslommeringen, komt het er vaak niet van om even te pauzeren met een kopje koffie.]  

- is

   - daettie uttum is.  [Dat hij het hem is.]  - Sins daettie zun diploma hi gehôld, denkt Tóntje wel daettie uttum is!  [Sinds hij zijn diploma heeft behaald, is het Toontje wel naar zijn bol gestegen!]

J.    VAN JA! TOT JUYN.           5

- ja!

   - bij ja!  [Bij ja!] Valt de klemtoon op ‘bij’, dan betekent het zoiets als ‘maak het nou!/ja, doei!/echt niet!  - Bij ja! Ikke vur öoew onder de middig efkes nor d’n Aldi fietse um wa majunehs te hoale; vuelt is án oewe kop!  [Ja doei! Ik voor jou tijdens het middageten even naar de Aldi fietsen om mayonaise te halen; ben je wel goed bij je hoofd?]

   - bij ja!  Valt de klemtoon op beide woorden en wordt het woordje ‘bij’ wat langer aangehouden, dan betekent het ‘waarom toch niet /natuurlijk wel’.  - Alda, mag ik dees plaentje mee nor huys nemme?  -- Bij ja! We hebbe’n ur toch nog zat.  [Alda, mag ik dit plantje mee naar huis nemen?  -- Natuurlijk! We hebben er toch nog genoeg.]

- Jan

   - Jan Knik. Benaming van een grote, zwarte kever die zichzelf weer op zijn pootjes kon zetten als hij op zijn rug lag door met zijn schild te 'knikken'. Helaas geen idee hoe hij in het Nederlands wordt genoemd...

- joare

   - over de joare.  [Over de jaren.]   - Vallekeswird is over de joare zùveul veranderd, dae veul mense van vrueger zun aige niemer zouwe bekenne.  [Valkenswaard is in de loop der tijd zoveel veranderd, dat veel mensen van vroeger niet meer zouden weten waar ze waren.]

- jong

   - hoen lillikker aoew, hoen schónder jong. Hoe lelijker de ouders zijn, hoe knapper de kinderen.

- juyn

   - zù gaek as ne juyn.  [Zo gek als een ui.]  - As ge dae joekeltje van Nolda’s opnaeit daettie mee mag, dan worttie zù gaek as ne juyn van frittigheid!  [Als je dat hondje van Nolda wijsmaakt dat hij mee mag, dan wordt hij helemaal gek van blijdschap!]

K.     VAN KAEHME TOT KURWAEI.      48

- kaehme

   - lôt ze maer kaehme die gin hoar hebbe.  [Laat ze maar kammen die geen haar hebben.]  Laat mensen die er geen verstand van hebben maar praten.

- kaehrske

   - un kaehrske stoke  [Een kaarsje stoken.]   - Ik hurde dae de buervrouw maehrigge moet worre geóppereerd, dus dan zal ik un kaehrske vur heur stoke.  [Ik hoorde dat de buurvrouw morgen moet worden geopereerd, dus dan zal ik een kaarsje voor haar branden.]    

- kaeike 

   - kaeike kaetse  [Steentje ketsen.]

- kans 

   - veul kans nie.  [Veel kans niet.]  - Zow julliën buerman dur nog án gedocht hebbe daettie ons op zou kômme pikke?  -- Veul kans nie, want we stôn hier al efkes te verjoare!  [Zou jouw buurman er nog aan gedacht hebben dat hij ons op zou komen pikken?  -- Hoogstwaarschijnlijk niet, want we staan hier al even doelloos te wachten!]

- kant 

   - van de kaoewe kant.  [Van de koude kant.]  De aangetrouwde familie.

   - zunne kant kere  [Zijn kant keren.]   - Dae kiendje van Josse is altijd hul meegónd en vriendelijk, maer astum nie bevalt, kennie zunne kant wel kere!  [Dat kindje van Jos is altijd heel meegaand en vriendelijk, maar als het hem niet bevalt, dan laat hij niet met zich sollen!]

- kante 

   - alle kanten henne.  [Alle kanten heen.]   - Frot maer un kartonneke onder dae pótje, want dae tôffeltje wiebelt alle kanten henne.  [Prop maar een kartonnetje onder dat pootje, want dat tafeltje wankelt ontzettend.]

   - án de kante gôn.  [Aan de kanten gaan.]  - Gôt is un bietje án de kante, verrekte’n ôrrige, want ge ziet toch goddomme wel dae ik hier dur moet!  [Ga eens een beetje uit de weg, rare snuiter, want je ziet toch verdorie wel dat ik hier door moet!]

- karrad

   - zù gaek as un karrad.  - Och d’n dieje van Coxe moete nie geleuven, hurre; die is vórt zù gaek as un karrad!   [Och, meneer Cox moet je niet geloven, hoor; die is de laatste tijd zo gek als wat!]     

- Kees  

    - unne röoewe Kees.  [Een ruwe Kees.]  Een slordige jongen/man.

- kerrekewaehrik

  - ut is gin kerrekewaehrik.  [Het is geen kerkenwerk.]  - Ut kumt nie zù spits as ge nog wa schruufkes ziet; ut is gin kerrekewaehrik.  [Het is helemaal niet erg als je nog een paar schroefjes ziet; het is geen werk voor de kerk (want dat moest vroeger heel nauwkeurig gedaan worden).]  

- kerremus 

   - ahchterum ist kerremus.  [Achterom is het kermis.]  Vroeger gezegd tegen iemand die aan de voordeur kwam, want dat was destijds helemaal in tegenstelling tot de gewoonte om achterom te komen.

- kiepe 

   - ge zótter de kiepe van te bed doen.  [Je zou er de kippen van te bed doen.]  - Te loat op mun waehrik, unnen bluts in munne waoge gereje en nou koffie over mun overhemd gebrast; ge zótter de kiepe van te bed doen!  [Te laat op mijn werk, een deuk in mijn auto gereden en nu weer koffie op mijn overhemd gemorst; wat een ellende allemaal!] 

- kiepestront

   - van alles wa is kiepestront.  [Van alles wat is kippenstront.]  - Doe mehn maer un groht frietje órlog mee van alles wá dur op!  --  Van alls wá is kiepestront!  [Doe voor mij maar een groot frietje oorlog met van alles wat erop!  -- Van alles wat is kippenstront!]

- kinneke

   - ut kinneke Jezus.  - Bij onze’n opa en zoma lag ut kinneke Jezus kraek int midde van de kerstal mee ihn wit laemke öt de kersbohm durbove.  [Bij mijn opa en oma lag het kindje Jezus precies in het midden van de kerststal met één wit lampje uit de kerstboom erboven.]

- kirre

   - ik kont nie kirre van de hit.  [Ik kon het niet keren van de hitte.]  Ik kon het niet uithouden van de hitte.

- kirres

   - binne de kortste kirres.  [Binnen de kortste keren.]   - Toen we in Amsterdam ware, begon die van ons de duyve te voeiere op d’n Dam en binne de kortste kirres stikte’n ut de moord van die bisjes!  [Toen we in Amsterdam waren, begon mijn vrouw de duiven te voeren op de Dam en binnen de kortste keren bulkte het van die diertjes.]

   - alle kirres.  [Alle keren.]  - Piet wit toch ók alle kirres wir iets neys te vehne um over gôn ligge te maoewe!  [Piet weet toch ook telkens opnieuw weer iets nieuws te vinden om over te zeuren!]

- klaeddere

   - dur nir klaeddere.  [Er neer kledderen.]  Vallen.

- klaenne 

   - mee de klaenne.  [Met de kleine.]  - Dur moet ánt ney huys nog veul gedôn worre, maer we doen dae gewohn mee de klaenne en dan kômme wur ók.  [Er moet nog veel gedaan worden aan het nieuwe huis, maar we doen het gewoon stapje voor stapje en dan komt dat ook wel af.]  

- klaetse

   - dur nir klaetse.  [Er neer kletsen.]  Vallen.

- klappe

   - dur nir klappe.  [Er neer klappen.]  - Hij hai dieje strohmkabel nie zien ligge en toen ie durahchter hôkte mee zunne poht, klapte’n ie dur nir mee zunne kop op de kaeier.  [Hij had die stroomkabel niet zien liggen en toen hij erachter haakte met zijn voet, viel hij met zijn hoofd op de stenen.] 

- kloarmoake 

   - ze zenner inne ánt kloarmoake.  [Ze zijn er een aan het klaarmaken.] Gezegd wanneer donkere wolken zich samenpakken en de kans groot is dat het gaat regenen/onweren.

   - iets ánt kloarmoake zen.  [Iets aan het klaarmaken zijn.]   - Wá bende gij hier ammel ánt kloarmoake, môtje? Dae vuerwaehrik dae stókte bij öllie maer af, maer nie hier! Opflikkere...!  [Wat ben jij hier allemaal aan het uitspoken, ventje? Dat vuurwerk steek je maar bij jullie af, maar niet hier! Opzouten...!]

- klohte 

   - ik kreeg op mun klohte.  [Ik kreeg op mijn kloten.]  Ik kreeg op mijn donder.

   - gin klohte.   [Geen kloten.]  - Ut interesseert me gin klohte wá al die ahnder doen, maer gij gôt nie allihnig op vukansie, verrrekte snotbel dae ge doar hangt!  [Het interesseert me echt helemaal niks wat al die anderen doen, maar jij gaat niet alleen op vakantie, verdomde snotaap dat je bent!]

- klos

   - ne goeie klos.  [Een goede klos.]  - Ohmen Bert zal oe altijd haehlepe as ge nohd het, want dae is echt ne goeie klos.  [Ome Bert zal je altijd helpen als je in nood bent, want dat is een echte goedzak.]

- klótje 

   - un klaehn klótje.  [Een klein klootje.]  Een jongen/man die klein van stuk is.

- klötje

   - van oew klötje gôn.  [Van je kluitje gaan.]  - Ge het zat jong die van zun klötje gôn asse zien daese bloeien.  [Er zijn veel kinderen die flauwvallen als ze zien dat ze bloeden.]

- koad

   - dae hi nog gin koad gedôn.  [Dat heeft nog geen kwaad gedaan.]  - Ik speul nog maer is ne keer un klaehn truefke, want dae hi nog gin koad gedôn.  [Ik speel nog maar eens een lage troef uit, want dat heeft tot nu toe nog niet slecht uitgepakt.]

- koal

   - koale knikker  [Kale knikker.]   - Dieje vent doar in dae huukske hi ginne koale knikker, maer un hul brih schaei.  [Die man daar in dat hoekje heeft geen kaal hoofd, maar een hele brede scheiding.] De uitdrukking kan zowel worden gebruikt voor het kale hoofd als de eigenaar ervan: “Hé, koale knikker, gôttis un bietje án de kante!”  [“Hé, kale meneer, ga eens een beetje uit de weg!”] Een kaal hoofd wordt ook wel ‘klaetskop’ genoemd en dat woord zit dan weer verwerkt in de uitdrukking: ‘Ja, daes écht woar en op ne klaetskop groeit gin hoar!’, wanneer iemand iets beweert dat wel heel erg voor de hand ligt.

- kólle

   - in de rooi kólle.  [In de rode kool.]  Voordat je wordt geboren zit je in de rode kool. In het Vallekeswirds altijd meervoud ‘kólle’.

- kômme

   - dae kumt vant kômme, maer mist vant doen.  [Dat komt van het komen, maar het meest van het doen.]  - Hoe kumt dae slag in oe wiel? Dae kumt vant kômme, maer mist vant doen.  [Hoe komt die slag in je wiel? Ik weet het niet, maar ik moet wel iets gedaan hebben wat er niet goed voor is.]

- kont

   - oew kont nie kenne kere.  [Je kont niet kunnen keren.]  - Tonnie hi zunnen hohp rotsói in dae kleahn kámmerke gezet daege doar oew kont nog niemer kent kere.  [Tonnie heeft zó veel rommel in dat kleine kamertje gezet, dat je je daar nog niet meer kunt lopen.]

   - doar kende mee op oew blohte kont nor Keule rije  [Daar kun je op je blote kont mee naar Keulen rijden.] Gezegd van messen, scharen en bijlen die heel erg bot zijn.   

- kop

   - ge zalt oewen dikke kop wel haoewe!   - Ne grohte friet, drie frikkundelle speciaal en nun beker ijs noa; zoh zalde oewen dikke kop wel haoewe!  [Een groot patatje, drie frikandellen speciaal en een beker ijs na; zo zul je wel op gewicht blijven!]

   - vuelt is án oewe kop!  [Voel eens aan je kop!]  - Dus as gij bove op oew kámmerke moet lere vur un proefwaehrik, mag ik hier beneje nie nor de radio löstere? Vuelt is efkes án oewe kop!  [Dus als jij boven op je kamertje moet leren voor een proefwerk, mag ik hier beneden niet naar de radio luisteren? Voel je je wel goed bij je hoofd?]

   - asse iets in zunne kop hi, hissut nie in zun kont.  - De die van Roppe is hummel gin haendige, hurre, want as die iets in zunne kop hi, hissut nie in zun kont!  [Die vrouw van Rob is niet gemakkelijk van aard, hoor, want als die zich iets heeft voorgenomen, dan gebeurt het ook!]

   - de kop moet de kont verkohpe  [De kop moet de kont verkopen.] Gezegd van iemand die het duidelijk van zijn uiterlijk moet hebben. 

   - as öwe kop op un vaehreke stón, zowde zegge "ut bisje is ziehk!" [Als jouw kop op een varken stond, zou je zeggen "het beestje is ziek!"] 

- köster

   - wá nou gezonge, zee de köster en de kerrik die brandde.  [Wat nu gezongen, zei de koster en de kerk die brandde.]  Gezegd wanneer iemand niet (meer) weet wat te doen.

- krabbe

   - dur sti geschreve en gedrukt daegge moet krabbe wor ut jukt.  [Er staat geschreven en gedrukt dat je moet krabben waar het jeukt.] Behalve in de letterlijke betekenis, wordt dit gezegde ook wel overdrachtelijk gebruikt om te benadrukken dat je dingen ter sprake moet brengen, ook als de algemene mening tegen je is.      

- kruype

   - dur in kruype.  [Er in kruipen.]  - Adje stón faerrum te bakkuzze, maer toen diejen breje op um af kwam gestiefeld, kroop ie er in!  [Adje stond heel hard te roepen, maar toen die gespierde man op hem af kwam gelopen, bond hij in!]

- kruys

   - tis un hul kruys.  [Het is een heel kruis.]  Het is een zware last.

- kuch

   - dréuge kuch.  [Droge kuch.]  - Dieje mik hi al vuls te lang in d’n diepvries gelege en as ge um dan ánsnijdt, hedde van diejen dréuge kuch die nerregund nor smákt.  [Dat witbrood heeft al veel te lang in de diepvries gelegen en als je dat dan aansnijdt, is het brood heel erg droog en heeft totaal geen smaak.]

- kuere

   - gaekke kuere. [Gekke kuren.]  - Mia hi toch ók óit gaekke kuere; nou hisse de vurdeur hummel baby-roas geschilderd!  [Mia heeft toch ook ooit gekke invallen; nu heeft ze de voordeur helemaal baby-roze geschilderd!]

- kumt

   - ut kumt nie op un …  [Het komt niet op een …]  - Ge hoeft oew aeige nie te hôste, want ut kumt nie op un uur/unnen dag.  [Je hoeft je niet te haasten, want het maakt niet uit of het een uur/dag langer duurt.]

- kurwaei

   - op kurwaei zen.  [Op karwei zijn.]  Naast je reguliere werkuren betaald werken.

L.     VAN LACHERSWAEHRIK TOT LUXE.        23

- lacherswaehrik 

   - daes gin lacherswaehrik.  [Dat is geen lacherswerk.]  - Albert hai iets in zunne kop en nou moet dae geóppereerd worre, dus dae is gin lacherswaehrik.  [Albert mankeerde iets in zijn hoofd en dat moet worden geopereerd, dus dat is niet iets om mee te lachen.]

- laekker

   - iemus laekker moake.  [Iemand lekker maken.]  - Mee die folderkes mee zon, zee, strand purbere ze oe laekker te moake vur de zómmervukansie.  [Met die foldertjes met zon, zee, strand proberen ze je over te halen voor de zomervakantie.]

   - ut hoef nie op, ók al is ut laekker.  [Het hoeft niet op, ook al is het lekker.]

- laekkerigheid

   - vur de laekkerigheid.  [Voor de lekkerigheid.]  - Ik heb eigelijk genóg gehad, maer ik vat nog ihn soesje vur de laekkerigheid!  [Ik heb eigenlijk genoeg gehad, maar ik neem nog één soesje voor de lekkere smaak!]

- lamp 

   - stikt toch de lamp án.  [Steek toch de lamp aan.]  - Toen opa zag hoe dieje klaenne mee de computer bezig was, zee ie: “Stikt toch de lamp án en hij ken nômmaer amper lohpe!  [Toen opa zag hoe dat kleintje met de computer bezig was, zei hij: “Krijg nou toch wat en hij kan nog maar amper lopen!] 

- langst

   - we kômme is langst.  [We komen eens langs.]  We komen eens op visite.

   - ik speul ur hummel langst.  [Ik speel er helemaal langs.]  - Ik denk dae Ria dur un por te veul op hi, want ze spult ur nou hummel langst.  [Ik denk dat Ria een paar drankjes te veel op heeft, want ze speelt het spel nu helemaal verkeerd.]

- lappe 

   - un gezicht van aoew lappe.  [Een gezicht van oude lappen.]  Iemand die een triest en somber gezicht opzet.

- lehr

   - in ut lehr schiehte.  [In het leer schieten.]  Geld uit je portemonnee pakken. 

- lehve

   - al zù lehve.  [Al zijn leven.]  - Tis toch ók al zù lehve utzellefde mi öoew; hoe dik heb ik nou al gezeed daege oewen todhohp vórt zaehluf op moet moake?  [Het is toch ook altijd en eeuwig hetzelfde met jou; hoe vaak heb ik nu al gezegd dat je je bed voortaan zelf op moet maken?]

- leuge

   - hij is van de urste leuge ók nie gebarste. [Hij is van de eerste leugen ook niet gebarsten.]  Gezegd van iemand die waarschijnlijk liegt en dat ook wel vaker doet.

- leye 

   - hij kennut leye.  [Hij kan het lijden.]  Hij kan het zich permitteren.

   - iemus nie kenne leye.  [Iemand niet kunnen lijden.]  - Wórrum weet ik nie, maer ik heb die ney meid van Wille nóit goehd kenne leye.  [Waarom weet ik niet, maar ik heb die nieuwe vriendin van Wil nooit goed uit kunnen staan.]

- liedje

   - zingter maer un liedje vur!  [Zing er maar een liedje voor!] Gezegd wanneer je nog een onbeduidende hoeveelheid wisselgeld terugkrijgt, maar dat laat zitten.  - Dae wefke vur mehn án de kassa kreeg bij d’n Aldi nog ne stuyver trug, maer ze zee: “Zingter maer un liedje vur!”]  [Die mevrouw voor mij aan de kassa bij de Aldi kreeg nog een stuiver terug, maar ze zei: “Zing er maar een liedje voor!”]

- lief 

   - ik heb nog naet zù lief.  [Ik heb nog net zo lief.]  - Urst lôttie oe gewohn verrekke en nou vroagt ie offie misschien nog iets vur mehn ken doen, maer ik heb nog naet zù lief…!  [Eerst laat hij je gewoon doodvallen en nu vraagt hij of hij misschien nog iets voor me kan doen, maar hij kan de pot op…!]   

- litse 

   - gôt is öt de litse.  Ga eens uit de weg.

- lomp

   - zù lomp as un vaehreke.  [Zo lomp als een varken.]  Zo dom als een varken.

   - lomp vlis.  [Lomp vlees.]   - Wán lomp vlis: hittie naet un ney aehrepelschellerke gekocht en ie snijdt mee in zun fikkes.   [Wat een kluns: heeft hij net een nieuw aardappelschilmesje gekocht en hij snijdt meteen in zijn vingers.]  

- lompe 

   - unne lompen bak/heer.  [Een lompe bak/heer.]  - Mee de carnaval kom ik mee un bleyke bier ángedroage, lópt zunne lompen heer tege munne’n aehrum en klabats alle pilskes duraf!  [Kom ik met carnaval met een blad bier aandragen, loopt zo’n onbehouwen man tegen mijn arm en hopla alle biertjes eraf!]

- lôt

   - lôt hope.  [Laat hopen.]  Laten we hopen, hopelijk.

- lul  

   - dae pahst as ne lul in un weduwvrouw.  [Dat past als een lul in een weduwe.]  Dat past precies.

 - lut

   - iemand op de lut hebbe.  - Leo hai geleze daege vur de helft van de prijs kont gôn tanke, maer ze han um op de lut, want ut was ihn april!  [Leo had gelezen dat je voor de helft van de prijs kon gaan tanken, maar ze hadden hem te grazen, want het was één april!]

- luxe 

   - luxe woage.  [Luxe wagen.]  Een privé auto.

M.     VAN MAEHRIGE TOT MUUR.           29

- maehrige

   - as maehrigen hul d’n dag.  [Als morgen heel de dag.]  - Munne kammeroad hi zunnen aoewe’n Amerikaansen bak gekocht, maer ge kenter nerregund mee parkere, want dae ding is zù groht as maehrigen hul d’n dag!  [Een vriend van mij heeft zo’n oude Amerikaanse slee gekocht, maar je kunt er nergens mee parkeren, want dat ding is zo ontzettend groot!]

- maem

   - án de leste maem hange.  [Aan de laatste mem hangen.]  Het minste krijgen van allemaal. 

- maertse 

   - maertse snuoew.  [Maartse sneeuw.]  Vroeger deden mensen gesmolten maartse sneeuw in een fles, want dat water zou goed helpen tegen allerlei oogkwaaltjes. 

- majunehs

   - aeige majunehs.  [Eigen mayonaise.]   - Doe mehn maer un frietje mee aeige majunehs en un krukket.  [Mag ik een frietje met zelfgemaakte mayonaise en een kroket?]  Een typisch Valkenswaardse uitdrukking: de familie Smulders, in bezit van een aantal snackbars, maakte hun mayonaise zelf. Om onderscheid te maken tussen mayonaise van een fabrikant en de zelfgemaakte van de familie Smulders is bovenstaande zin ontstaan.

- man

   - vur gin man.  [Voor geen man.]  - Diejen oudste van Anna’s is vórt zunne grohte, staehriken behr gewôrre daettie vur gin man án de kanten hoef.  [De oudste zoon van Anna is uitgegroeid tot zo’n grote, sterke beer dat hij voor niemand uit de weg hoeft te gaan.] Vooral snel uitgesproken klinkt deze uitdrukking vaak als ‘gimman’. 

- manne 

   - klaehn manne.  [Kleine mannen.]  De kinderen.

- mee  

   - mee en dan.  Nu en dan.

   - mee men/mehn.  [Met mij.]  Gezegd aan de telefoon als jij zelf iemand belt die je goed kent. 

   - mee van de …   - Ik vehn Sven Kramer wel mee van de beste schátsers die wij óit hebbe gehad.  [Ik vind Sven Kramer wel een van de beste schaatsers die we ooit hebben gehad.] 

- meelulle 

   - zùmaer un end meelulle.  [Zomaar een eind meelullen.] Zomaar wat meepraten met de rest. 

- meerije 

   - d’r op as ge meerijdt.  [Er op als je meerijdt.]  Gezegd bij het uitspelen van een lage kaart, waarop mogelijk de andere spelers hun hoge kaarten gooien om de slag te halen.

- meid

   - nor de meid  [Naar het meisje.]   - Nih, ik weet ók nie persies wórrie zit, maer ut is woensdaggenoavund, dus die záwwel nor de meid zen!  [Nee, ik weet ook niet precies waar hij uithangt, maar het is woensdagavond, dus die zal wel naar zijn geliefde zijn!]

- mekaar

   - van mekaar af zen.  [Van elkaar af zijn.] Wanneer de klemtoon valt op ‘mekaar’, betekent het twee mensen die gescheiden zijn.

   - van mekaar af zen.   [Van elkaar af zijn.]  Als de klemtoon valt op ‘af’, dan heb je niets meer met elkaar te maken, maar dan buiten huwelijksverband.

- mens

   - maehr mens toch!  [Maar mens toch!]  - Maehr mens toch, moete hier zien hoene pak snöoew daetter vannahcht gevalle’n is!  [Hemeltjelief, moet je hier zien wat een pak sneeuw er vannacht gevallen is!]     

- mik 

   - daes dikke mik.  - Komt is efkes kehke hoe ik dae kiepekóike af heb getimmerd.  -- Oh jae, schón gedôn; daes dikke mik!   [Kom eens even kijken hoe ik het kippenhok heb afgetimmerd.  -- O ja, mooi gedaan; dat is dik in orde!]   

    - in oewe mik.  [In je mik.]  - Stopt dae brohd is in oewe mik, dan bende tùminste stil!  [Stop dat brood eens in je mond, dan ben je tenminste stil.]    

- misselijk 

   - un misselijk vaehreke.  [Een misselijk varken.]  - As ge ne klaenne zunne’n ijco afvat, bende toch wel écht un vuyl misselijk vaehreke!  [Als je een kindje zijn ijsje afpakt, ben je toch wel écht een verachtelijk persoon!]

   - un misselijk ventje.  Een vervelend, achterbaks mannetje.

- moeier

   - hedde gij gin moeier gehad?  [Heb jij geen moeder gehad?] Gezegd wanneer iemand uiterst onbeleefd praat, vloekt of zich onbeschoft gedraagt.

- moeiers 

   - van moeiers.  [Van moeders.]  - Ik kwam die oudste van d’n buerman tege bij de Lidl en ik vroag: “Oh, moest van moeiers bódschappe gôn doen?”  [Ik kwam de oudste dochter van de buren tegen bij de Lidl en ik vraag: “O, moest je van je moeder boodschappen gaan doen?”] Zie ook ‘vádders’.  

- moet

 - tis ginne moet.  [Het is geen moet.]  - Ut is ginne moet, maer ut zow mehn goehd ötkômme as gij maehrige de klehn manne nor school kent brenge.  [Het hoeft niet per se, maar het zou mij goed uitkomen als jij morgen de kinderen naar school kunt brengen.]

- mooi

   - tis mehn te mooi!  [Het is mij te mooi!]  Gezegd wanneer iets te mooi lijkt om waar te zijn; overdreven.

- Mookerhaei 

   - ik zo willen daege op de Mookerhaei zat.  [Ik zou willen dat je op de Mookerheide zat.]  Tijdens de Tachtigjarige Oorlog vochten Lodewijk en Hendrik van Nassau, de jongere broers van Willem van Oranje, hier in 1574 een veldslag uit tegen de koning van Spanje. Of dit de oorsprong van het gezegde is, weten we niet zeker, maar het wordt in ieder geval gezegd wanneer je de wensen en het gedrag van de ander hélemaal zat bent.  

- moord

   - stikt toch de moord.  [Stik toch de moord.]  Gezegd wanneer je verbaasd of verrast bent. - Och, stikt toch de moord! Ik hai jou nog hummel nie zien zitte in d’n donkere!  [O, lieve hemel! Ik had jou nog helemaal niet zien zitten in het donker!] 

   - stikt toch de moord.  Ook gezegd wanneer je het helemaal hebt gehad met de persoon in kwestie.  - Ik hai um al drie kirres gebeld offie kon kômme haehlepe, maer hij hai alle kirres un ahnder smoesje, dus toen docht ik bij mun aeige ‘stikt toch de moord’!  [Ik had hem al drie keer gebeld of hij kon komen helpen, maar hij had elke keer een ander smoesje en toen dacht ik bij mezelf ‘val maar dood’!] 

   - stikter toch de (gloeiende) rotmoord mee.  [Stik er toch de (gloeiende) rotmoord mee.]  Een zwaardere verwensing van ‘stikter toch de moord mee’.

   - de moord stikke van ut geluk.  [De moord stikken van het geluk.]  - Ge het van die mense die bij un spelleke de moord stikke van ut geluk, maer ik hur doar nie bij.  [Je hebt van die mensen die bij een spelletje heel veel geluk hebben, maar ik hoor daar niet bij.]  

- muuhg

   - ut muuhg zen.  [Het moe zijn.]  - Ik ben die doag mee rehgen en kaoew onderhand wel muuhg; ut wordt tehd dae we wirris goei wirke krehge!  [Ik ben die dagen met regen en kou onderhand wel zat; het wordt tijd dat we weer eens goed weertje krijgen!]

- muur 

   - dan lópt mee oewe kop tege de muur; dan kendut vuele.  [Dan loop met je kop tegen de muur; dan kun je het voelen.]   - Doar geléuf ik hummel gin zak van!  -- Dan lópt mee oewe kop tege de muur; dan kendut vuele!  [Daar geloof ik helemaal niets van!  -- En toch is datgene dat ik vertel écht waar!]

N.    VAN NAEIE TOT NUCHTER.             19

- naeie

   - dur nir naeie.  [Er neer naaien.]  - Hij zow um wellis mense mee zunne neye moter, dus hij môkt ne wheelie en hij naeiter me doar toch nir tege de stoeprand!  [Hij zou zich weleens haantjesachtig gedragen met zijn nieuwe motor, dus hij maakt een wheelie en hij knalt me toch tegen de stoeprand!]

   - naeiter toch öt.  [Naai er toch uit.]  - En gij denkt daege mee oew Fiatje ne Ferrari bij kent haoewe? Och jonge, naeiter toch öt!  [En jij denkt dat je met jouw Fiatje een Ferrari kunt bijhouden? Och jongen, dat geloof je zelf toch niet!]

- naek

   - hij higget nie in zunne naek.  [Hij heeft het niet in zijn nek.]  - Nou heb ik al zekers vehf kirres gevroagd of munne mens un ney lirke in de kroan wil moake, maer hij higget nie in zunne naek.  [Nu heb ik al zeker vijf keer aan mijn man gevraagd of hij een nieuw leertje in de kraan wil maken, maar hij verdomd het gewoon.] 

- naet

   - tis naet án.  [Het is net aan.]  - Kômme we nog toe mee dae blikske verruf um dees kasje’n ók nog te doen?  -- Ik weet ut nie, maer zoh te zien ist naet án.  [Hebben we nog genoeg verf in dat blikje om dit kastje ook nog te doen?  -- Ik weet het niet, maar zo te zien zal dat nog nét kunnen.]  

- naoew

   - dae moet naoew lukke.  [Dat moet nauw lukken.]  - Dae moet naoew lukke dae zun ney kaepke ók in zun aoew woagentje pahst. [Je moet wel heel veel geluk hebben als zo’n nieuw kapje ook in zo’n oud autootje past.]

- naoewe

   - ut begint er te naoewe.  [Het begint er te nauwen.]   - Maehrige moet onze Kees op vur zun rijbewijs, maer hij moet de helft van zun theoriebuukske nog lere, dus ut begint ur te naoewe!  [Morgen moet Kees (familie) op voor zijn rijbewijs, maar hij moet de helft van zijn theorieboekje nog leren, dus de tijd begint te dringen.]

- naeffe

   - dur naeffe proate.  [Er naast praten.]  - Onze’n opa hai un beslag gehad en hij prôtte’n ur hummel naeffe.  [Mijn opa had een beroerte gehad en hij sloeg allemaal wartaal uit.]

- nehpe

   - ut d’raf kenne nehpe.  [Het eraf kunnen knijpen.]  - Ánt end van de leste carnavalsoavund is de beurs ver leeg, maer ik denk dae we ur nog wel un frietje en unne frikkandel af kenne nehpe!  [Aan het einde van de laatste carnavalsavond is de portemonnee ver leeg, maar ik denk dat we ons financieel nog wel een frietje en een frikandel kunnen permitteren.] 

- neusgoate

   - grohte neusgoate.  [Grote neusgaten.]  - As ge zunne vernakend grohten hof allihnig moet umspoaie, kredde wel grohte neusgoate.  [Als je zo’n ontzettend grote tuin alleen moet omspitten, ga je wel hijgen.]

- nie 

   - ni nie!  [Nee niet!]  - Volleges mehn heb ik dae gistere nog tege’n öoew verteld…  -- Ni nie, want dan hai ik dae nog wel geweten, hurre!  [Volgens mij heb ik dat gisteren nog tegen je gezegd…  -- Nee, want dan had ik dat nog wel geweten, hoor!]  Dit is een van de voorbeelden van een dubbele ontkenning, waar wij in Brabant nogal dol op zijn; vergelijk bijvoorbeeld ‘nóit nie’ en nóit ginne’.  

   - ni nie, nih!  [Nee, niet nee!] Een versterking van voorgaande uitspraak.

- niks

   - tis niks kaoew.  [Het is niks koud.]  Het is helemaal niet koud.

   - niks gin lahst van gehad.  [Niks geen last van gehad.]  - D’n tandarts hi irgistere munne kies getrokke’n en gelukkig niks gin lahst van gehad!  [De tandarts heeft eergisteren mijn kies getrokken en ik heb er gelukkig helemaal geen last van gehad!]

- noa  

   - ze zen me ammel effe noa.  [Ze zijn me allemaal even na.]  - Mee klaehnkeiner kende gin verschil moake en dae wil ik ók nie, want ze zen me ammel effe noa.  [Met kleinkinderen kun je geen verschil maken en dat wil ik ook niet want ze liggen me allemaal even na aan het hart.]

- nohd 

   - oewe nohd kloage. [Je nood klagen.]  - As Sjaan de lesten tehd kumt buerte is ur eigelijk gin flikker mir án, want ze kumt allihnig maer zunne nohd kloage!  [De laatste tijd als Sjaan komt kletsen is het eigenlijk helemaal niet gezellig meer, want ze komt alleen maar vertellen over haar problemen.]

- nônnie 

   - nondepie nônnie toe.   - Nondepie nônnie toe, heb ik dae joekeltje net schón gewahse, gittie mee buyte dur de paehrdestront ligge te rolle!  [Potverdorie nog eens aan toe, heb ik dat hondje net mooi gewassen, gaat hij meteen buiten door de paardenpoep liggen rollen!]

- nóit

   - nóit ginnen tehd.  [Nooit geen tijd.] Een dubbele ontkenning, want ‘nooit geen tijd’ betekent eigenlijk ‘altijd tijd’. Maar wij Brabanders zijn hieraan zo gewend dat we dat eigenlijk niet eens meer opmerken.

   - nóit niks  [Nooit niks.]  - Dieje klaenste van Lemmus is echt un misselijk ventje; assie denkt daettie straf kri, hittie inins nóit niks gedôn!  [De jongste van Lemmens is echt een achterbaks mannetje; als hij denkt dat hij straf krijgt, heeft hij opeens helemaal niets gedaan!]

- nuchter

   - erregund nuchter van blehve.  [Ergens nuchter van blijven.]  - Oh mam, die kuukskes diege naet gebakken het, zien ur verrekkes laekker öt!  --  Dae ken, maer ze zen vur toavund, dus ge bletter wel nuchter van!  [O mam, die koekjes die je net hebt gebakken, zien er ontzettend lekker uit!  -- Dat kan, maar ze zijn voor vanavond, dus je mag er nu niet aankomen!]

O.     VAN OAP TOT OVERSCHIEHTE.           24

- oap

   - ik zow wille daege nu’n oap scheet.  [Ik zou willen dat je een aap scheet.]   - Gistere ophoale bij ut voetbolle in Lind, temiddag nor Zoerik en toavund nor ut concert van Guus Meeuwis in Eindove; ik zow wille daege nun oap scheet!  [Gisteren ophalen bij het voetballen in Leende, vanmiddag naar Soerendonk en vanavond naar het concert van Guus Meeuwis in Eindhoven: ik zou willen dat je doodviel!]  

- oard 

   - op d’n oard utzellefde.  [Op de aard hetzelfde.]   - Toen ze in de winkel mehn keus klihd niemer hai, brocht dae vrouwke un ahnder mee en dae was op d’n oard utzellefde.   [Toen ze mijn keuze jurk in de winkel niet meer hadden, bracht die mevrouw een ander model mee en dat leek heel veel op het vorige.]  

   - in d’n oard zitte.  [In de aard zitten.]  Iets wat in de genen van de familie zit.   

- ohg 

   - vur ut ohg.  [Voor het oog.]  - Veul netjeser hoefde dae nie af te werrike, want ut is toch maer vur ut ohg!  [Veel mooier hoef je dat niet af te werken, want het is toch maar voor het zicht!]

- ók  

   - ók nog ók.  [Ook nog ook.]  Ter benadrukking van het gezegde wordt het woordje ‘ook’ herhaald.  - Ik zee daettie drie kirres moch roaie hoeveul fói ik diejen aovund hai gekrege en hij roaide’n ut ók nog percies ók!  [Ik zei dat hij drie keer mocht raden hoeveel fooi ik die avond had gekregen en hij raadde het ook nog eens precies!]

   - ók nie ók.  [Ook niet ook.]  - Daettie um toch opbloast mee zun kutkurweyke; ik doe ut ók nie ók!  [Dat hij toch omhoog valt met zijn rotkarweitje; ik weet nu zeker dat ik het niet doe!]

- óllie 

   - in d’n óllie zen.  [In de olie zijn.]  Dronken zijn. Tijdens de oliecrisis van de jaren zeventig was dit natuurlijk een leuke toespeling op de politiek en dus schreef Vader Abraham zijn carnavalshit ‘Den Uyl is in den olie’.

   - ólliedegullied'nölliejenók?  [Oliënjulliedejulliëook?]  Veelgebruikte gekunstelde uitdrukking door Brabanders omdat niet-Brabanders hier niets van verstaan.

- ongelijk

  - ongelijk is nun bult.  [Ongelijk is een bult.] Gezegd wanneer iemand anders toegeeft dat jij gelijk hebt.

- op

   - op en af.  - Ut gi al wa behter mee dae gehoest d’n hullen tehd; tis nou un bietje op en af.  [Het gaat al wat beter met dat gehoest de hele tijd; de ene keer is het wat beter dan de andere.]

   - we wónde’n op Ginneve op in.  [We woonden op Geenhoven op in.]  Wij woonden in de richting van Geenhoven.

   - niemer op of nir kenne.  [Niet meer op of neer kunnen.]  - Gistere hai Sjaak ammel die zwoar cementzakke en tegels nor bove gesjouwd en vandoag konnie niemer op of nir.  [Gisteren had Sjaak allemaal die zware cementzakken en tegels naar boven gesjouwd en vandaag kon hij helemaal niets meer.]

- opbloaze

   - um opbloaze.  [Hem opblazen.]  - Ik kon twih euro per uur verdiene azzik um kwam haehlepe mee stihne ándroage, maer hij ken um opbloaze, de pinzak!  [Ik kon twee euro per uur verdienen als ik hem kwam helpen met het aandragen van stenen, maar hij kan mooi doodvallen, de vrek!]

- opdréuge

   - goehd opdréuge.  [Goed opdrogen.]  - Is dees un foto van öoew van tien joar geleje? Dan kende wel zegge daege goehd opgedréugd bent…  [Is dit een foto van jou van tien jaar geleden? Dan kun je wel zeggen dat je er knapper op bent geworden…]

- oplohpe 

   - un endje’n oplohpe.  [Een eindje oplopen.]  Doelloos een eindje gaan wandelen om de beentjes te strekken en wat frisse lucht te halen.

- órdil

   - ut spien er as un órdil.  [Het spande er als een oordeel.]  - Gistere was Marjan van de buere pas hul loat thuys van ut stappe en un gebakkus, jonge; ut spien ur as un órdil!  [Gisteren was Marjan van de buren pas heel laat thuis van het stappen en een geschreeuw, jongen; ze gingen flink tekeer tegen elkaar!]

- órre

   - de órre van oewe kop lulle.  [De oren van je kop lullen.]  - Eddy is un verrekkes goei maenneke, maer assie op zunne proatstoel zit, dan lultie de órre van oewe kop!  [Eddy is een hele sympathieke man, maar als hij op zijn praatstoel zit, dan wordt je hoorndol van zijn geouwehoer.]

- os  

   - ut gi um ginne vette’n os.  [Het gaat niet om een vette os.]  - As wij koarte, gôn we mekaar nie öt ligge te schaelle asser iemus langst spult, want ut gi um ginne vette’n os. Wij speule meer vur de foelie.  [Als wij kaarten, gaan wij niet tegen elkaar schelden als iemand fout speelt, want er is geen grote prijs mee gemoeid. Wij spelen meer om spek en bonen.]

- öt

   - dur nie in öt kenne.  [Er niet in uit kunnen]  - Ik weet dae ut verrekkes duur is, maer as we die bluumkes goeiekópper verkohpe, kenne wij ur zaehluf nie in öt!  [Ik weet dat het ontzettend duur is, maar als we die bloemetjes goedkoper verkopen, verdienen wij er zelf niets meer aan.]

   - dur nie in öt kenne.  - Ik ken ur maer nie in öt hoe dieje klaenne hummel bove’n op die kast hi kenne klimme!  [Ik begrijp er geen snars van hoe dat kleintje helemaal boven op die kast heeft kunnen klimmen!]

   - ut gitter öt.  [Het gaat eruit.]  - Ons moeder zow efkes nor d’n Aldi rije op ut fietske um bódschappe te doen, maer ut gitter nou zù öt daesse behter nog efkes ken wochte.  [Mijn moeder zou even op de fiets naar de Aldi rijden om boodschappen te doen, maar het regent nu zo hard dat ze beter nog eventjes kan wachten.]

   - onder de voeht öt.  [Onder de voeten uit.]  Emotioneel ontwricht.

   - komter maer öt!  [Kom er maar uit!]  - Hij was néutelijk en hij zee daettie mehn vur mun bakkus zou vehge en ik zee: "Komter maer öt, jonge!"  [Hij was chagrijnig en hij zei dat hij mij tegen mijn hoofd zou slaan en ik zei: "Kom maar op als je durft, jongen!"]

- overhans

   - overhans snije. Gezegd wanneer twee kaartpartners om beurten steeds een bepaalde kaartkleur kunnen aftroeven. Bijvoorbeeld: speler A speelt ruiten, die wordt afgetroefd door speler B en die speelt vervolgens schoppen, die dan weer wordt afgetroefd door speler A.

- overschiehte 

   - dur overschiehte.  [Er overschieten.]  - Vrueger ware meide altijd hul benaoewd daesser over zouwe schiehte.  [Vroeger waren meisjes altijd heel erg bang dat ze ongetrouwd zouden blijven.]

P.    VAN PAERD TOT PRULLEKE.              29

- paerd

   - behter un aoew paerd dohd as un jong bedörreve.  [Beter een oud paard dood dan een jong bedorven.]  Gezegd wanneer een ouder iemand het werk doet, terwijl een jonger iemand niets uitvoert.

- paerdje

   - ze hi maer un klaehn paerdje; ze zitter zoh op.  [Ze heeft maar een klein  paardje; ze zit er zo op.]  - Tege die ney meid van Johnne madde nie al te veul verkeerd zegge, want die hi maer un klaehn paerdje; ze zitter zoh op!  [Tegen die nieuwe vriendin van John mag je niet veel verkeerd zeggen, want dat is nou echt een kruidje-roer-me-niet!] 

- pak

   - los int pak  [Los in het pak.]   - As ge doar kekt nor dae meidje mee dae blöoew kleedje die sti te danse, kende zien daesse los int pak zitte!  [Als je daar kijkt naar dat meisje met dat blauwe jurkje dat staat te dansen, kun je zien dat ze geen bh aanheeft!]

- pap 

   - ik ben ut zù muuhg as kaoew pap.  [Ik ben het zo moe als koude pap.]  - Ik ben dae gezihver van Harries over zun veugelkes vórt zù muuhg as kaoew pap!  [Ik ben dat gemekker van Harrie over zijn vogeltjes voortaan spuugzat!]

- penning 

   - die is van penning 16. Superzuinig iemand, die elk dubbeltje omdraait. 

- piehp 

   - ge bent nog te piehp.  [Je bent nog te piep.]  - As ge pas twaluf bent, bende nog vuls te piehp um in unne woage te rije, al wildet nog zù gehr.  [Als je pas twaalf bent ben je nog veel te jong om in een auto te rijden, al wil je het nog zo graag.]

- piele

   - un sjekske piele  - Hé môtje, ik zie dae gij oewe sjekbuyl op de tôffel het ligge! Mag ik van öoew ekkus un sjekske piele?  [Hé maatje, ik zie dat jij je pakje shag op tafel hebt liggen! Mag ik van jou even een sjekkie draaien?] 

   - ligge te piele.  - Ik lig al tien mùnute te piele um die klaehn schruefkes in dae radiooke te krehge! Ik zie ur hôst gin zak van…  [Ik ben al tien minuten aan het priegelen om die kleine schroefjes in dat radiootje te krijgen! Ik zie er bijna niets van…] Zie ‘gepiel’ en ‘pielwaehrikske’.  

- piere 

   - zù vol as un pötje mee piere.  [Zo vol als een potje met pieren.]  - Nih, nih, ik hoef ginne sjukladenbol mir noa ut ehte, want ik zit zù vol as un pötje mee piere!  [Nee, nee, ik hoef geen moorkop meer na het eten, want ik heb al een heel vol gevoel.] In het Nederlands is de uitdrukking ‘als haringen in een ton’.

- pikkeldroad

   - Hé môtje, hedde pikkeldroad onder oew aehrum?  [Hé maatje, heb je prikkeldraad onder je armen?]  Gezegd tegen een jongen/man die overdreven met zijn armen uit elkaar loopt om zich breder te doen voorkomen.

   - doar ligde haendiger op as op ne rol pikkeldroad.  [Daar lig je gemakkelijker op als op een rol prikkeldraad.]  Vroeger gezegd door mannen onder elkaar wanneer zij een mooi meisje spotten. Tegenwoordig kan dat uiteraard ook een andere man zijn, of een 'hen'.

- pin 

   - án de pin zen.  [Aan de pin zijn.]   - Gistere d’n hullen dag ánt schure ent schildere geweest en toen ik alles hai opgerömd, was ik hummel án de pin.  [Gisteren de hele dag aan het schuren en schilderen geweest en toen ik alles had opgeruimd, had ik het helemaal gehad.]

   - lulter maer un pin án.  [Lul er maar een pin aan.]   - Ja jonge, lult ur maer un pin án, want ut is toch gin fist as gij nie ut leste woord het!  [Ja jongen, probeer jezelf er maar uit te praten, want het is toch niet goed als jij niet het laatste woord hebt!]

- pinnetensie

   - un hul pinnetensie!  [Een hele penitentie!]  - Nou worter in Vallekeswird wir gezeed dae ut ók vur de paehrd un hul pinnetensie is um twih doag de kar nor Handel te trekke azzut zù vernakend hiht is!  [Nu wordt er in Valkenswaard weer gezegd dat het ook voor de paarden bepaald geen leuke klus is om twee dagen de kar naar Handel te trekken als het zo ontzettend heet is!]

- pispot 

   - rammele mee de pispot.  [Rammelen met de pispot.]  - Ik heb öoew hummel niks gevroagd en toch zitter mee oewe snaebbel tusse! As ik öoew moet hebbe, dan rammel ik wel mee de pispot!  [Ik heb jou helemaal niets gevraagd en toch praat je er doorheen! Zelfs als ik jou zou moeten hebben, dan vraag ik je lekker toch niks!]

- plak  

   - in de plak.  - Halverwege ut ötdehle hadde ze gin kwatta’s mir en toen krege de ahnder keiner zunne grohte knots in de plak.  [Halverwege het uitdelen hadden ze geen repen chocolade meer en toen kregen de andere kinderen in plaats daarvan zo’n grote lolly.]

   - in plak van.  In plaats van.

   - van plak kômme.   - Cato hai ut zù in zun schenke daesse nog hôst niemer van plak kon kômme.  [Cato had het zo in haar gewrichten dat ze nog bijna niet meer kon bewegen.]

- planke

   - planke zondag.  [Planken zondag.]  Term die wordt gebruikt voor zondagen die niet als échte zondag worden beschouwd, zoals Tweede Kerstdag en Tweede Paasdag. Op deze dagen kreeg je geen zakgeld en hoefde je niet per se naar de kerk.

- plat

   - wir un karwey plat.  [Weer een karwei plat.]  - Hij hi naet de woage efkes gewahse en in de was gezet en dus is er wir un kurwey plat dees weekend.  [Hij heeft net de auto gewassen en in de was gezet en dus is er dit weekend weer een karweitje geklaard.]

- pleedeur 

   - Wá kumter op tillevizie? -- Schot in de pleedeur!  [Wat komt er op televisie?   -- Schot in de pleedeur!] Gezegd wanneer je zelf ook geen flauw idee hebt welke programma’s er te zien zijn.

- potléui 

  - potléui en ók nog stumpkes.  [Potloden en ook nog stompjes.]   - Ik zeg tege Wimme: “Kekt is, Wim, ik heb unne kleureverrekehker gekocht.” Dus hij kekt urdur en hij zi tege mij: “Verrekt, ja!” Ik schieht in munne lach en ik zeg: “Wim, jonge, ge het potléui en ók nog stumpkes!’ [Ik zeg tegen Wim: “Kijk eens, Wim, ik heb een kleurenverrekijker gekocht.” Dus hij kijkt erdoor en zegt tegen mij: “Verdorie, ja!” Ik schiet in de lach en ik zeg: “Wim jongen, je hebt domme mensen en dan ook nog extreem domme mensen!”]

- proat

   - ginne proat over moake.  [Geen praat over maken.]  - As ik un tientje meer int pötje heb ötgeleed as gullie dan moak ik doar ginne proat over, hurre.  [Als ik een tientje meer in het potje hebt gelapt dan jullie dan maak ik daar geen woorden aan vuil, hoor.]

   - ginne’n andere proat hebbe.  [Geen andere praat hebben.]  - Nou zitte al hôst un halluf uur te maehlikke over ziehk en ellende: hedde ginne’n andere proat?  [Nu zit je al bijna een half uur te zaniken over ziektes en ellende: heb je geen leuker onderwerp om over te vertellen?]  

   - nôggis andere proat.  [Nog eens andere praat.]  - Harrie vón ut drie kirre niks wa ons vrouw hai geschilderd, maer Bert vôn daesset vernakend schón gedôn hai! Kik, daes nôggis andere proat!]  [Harrie vond het helemaal niet mooi wat mijn vrouw had geschilderd, maar Bert vond dat ze het ontzettend mooi had gedaan! Kijk, dat lijkt meer op wat ik wil horen!]

   - ginne proat waerd.  [Geen praat waard.]  - É, en daege bedankt bent vur ut meerije, dae witte, hè?  -- Och, gaehr gedôn, want ut is nog ginne proat waerd!  [Hé, heel hartelijk bedankt voor het meerijden!  -- Och, graag gedaan, want het is de moeite van het noemen nog niet waard!]

   - schöoewe proat.  [Schuwe praat.] Praten op een manier die erg dubbelzinnig is in seksueel opzicht.  - Gij magt ut best ne goeie vent vehne, maer ik vehn dae d’n dieje van Bikse toch dik wá schöoewe proat hi.  [Jij mag het best een aardige vent vinden, maar ik vind dat meneer Beeks toch vaak wat dubbelzinnige praatjes heeft.]

- prôtje

   - mee un prôtje.  [Met een praatje.]  Zie ‘rikke’. 

- prulleke

   - un klaehn prulleke.  [Een klein prulletje.]  - We zen naet efkes nor dieje klaenne van Stiene weeste kehke’n en ut is toch zun schón klaehn prulleke!  [We zijn net even naar de baby van Stien gaan kijken en het toch zo’n mooi klein moppie!]

   - un laekker prulleke.  [Een lekker prulletje]  - Op de lihgere school was Mia zùmaer un lillik maeske, maer ze is goehd opgedréugd en nou ist best un laekker prulleke.  [Op de lagere school was Mia een tamelijk lelijk meisje, maar het tij is gekeerd en nu is het best een mooie meid.]

R.     VAN RAK TOT RUKKE.            15

- rak 

   - op rak zen.  - Bij Miete stôdde dik án de geslote deur, want dan isse wir is op rak.  [Bij Miet sta je vaak aan de gesloten deur, want dan is ze weer eens ergens anders naartoe.]

   - un rak.  Een vrouw die vaak van huis is.

- raoew 

   - bende in de raoew?  [Ben je in de rouw?]  Gevraagd aan iemand die vieze, zwarte randen onder zijn nagels heeft.

- renne 

   - ze zien renne  [Ze zien rennen.]     - Och jonge, hoe kende gij Paulas nou in Törrup gezien hebbe'n irgistere? Ge ziet ze renne, want die is nog twih wehke op vùkansie in Spanje!  [Och jongen, hoe kun jij Paula nou eergisteren in het centrum van Valkenswaard hebben gezien? Je ziet ze vliegen, want die is nog twee weken op vakantie in Spanje!] 

- reiger

   - zaeike’n as ne reiger.  [Zeiken als een reiger.]  - As we bij mun kammeruyi hadde’n ingedronke, moezik al zaeike’n as ne reiger vurdae we in Törrup ware!  [Als we bij mijn vrienden hadden ingedronken, moest ik al ontzettend plassen voordat we in het centrum van Valkenswaard waren.]    

- reis

   - dees reis.  [Deze reis.]  - Ik zal bley zen azzut aoew pupier wir kumt, want we hebbe nun hullen tahs dees reis!  [Ik zal blij zijn als het oud papier weer komt, want we hebben heel veel deze keer.] 

- riehk 

   - zaeik op unne riehk.  [Zeik op een riek.]  - Die van Bikse du zun aeige wel hul gruts vur, maer ut is gewohn zaeik op unne riehk!  [Mevrouw Beeks doet alsof ze heel wat voorstelt, maar dat is in feite gebakken lucht!] 

   - zu koad azze ne riehk.  [Zo kwaad als een riek.]   - Wij dochte daettie ur wel mee zow kenne lache dae we zun fihters án mekaar hadde geknubbeld, maer hij wier zù koad as unne riehk!  [Wij dachten dat hij er wel mee zou kunnen lachen dat we zijn veters aan elkaar hadden geknoopt, maar hij werd laaiend!] In het Nederlands hebben de meisjesnaam Riek en het getande landbouwwerktuig (riek) dezelfde uitspraak, maar in het Vallekeswirds niet, omdat laatstgenoemde wordt uitgesproken met de lange -ie, zoals in het Engels 'see'.

- richt 

   - gin richt mee te schiehte.  [Geen richt mee te schieten.]  - De mister zee tege Berte daetter mee hunne’n oudste gin richt te schiehte viel op school.  [De meester zei tegen Bert dat hun oudste zoon op school totaal onhandelbaar was.]

- rihp 

   - op rihp zen. Synoniem met ‘op rak zen’

- rits

   - nun hulle rits.  [Een hele rits.]   - Hij hai ginnen tehd vur un baekske koffie, want hij hai nog nun hulle rits dinger te doen, zee ie.  [Hij had geen tijd voor een kopje koffie, want hij had nog een hele hoop dingen te doen, zei hij.]

- roef

   - in unne roef.   - D’n dieje van hiernaeffe was bij ons aeppelkes ánt schoepe, maer toen ik de ahchterdeur ope dee, wassie in unne roef weg!  [De buurjongen was bij ons appeltjes aan het jatten, maar toen ik de achterdeur opendeed, was hij in een vloek en een zucht weg!] 

- roepe

   - hij roept (goei weer).  [Hij roept (goed weer).]  De algemene zin waarmee de weersverwachting op radio en televisie werd geformuleerd.

- Rome

   - as ut klökske van Rome nou slù, dan blehve’n oew ohge/gezicht zoh stôn!  [Als het klokje van Rome nu slaat, dan blijven je ogen/gezicht zo staan!] Gezegd tegen kinderen die expres scheel kijken of een gekke bek trekken.

- rukke

   - ut kenne rukke.  [Het kunnen rukken.]  - Graard hi de zaak van hunne vádder overgenómme, maer offie ut allihnig ken rukke, dae zalle we zien. [Gerard heeft de zaak van zijn vader overgenomen, maar of hij die in zijn eentje kan runnen, dat zullen we wel zien.]

S.     VAN SCHAFTE TOT SWERREKENDAGSE.      50

- schafte

   - doen we nog, of schafte/ehte we uerst?  [Doen we nog, of schaften/eten we eerst?]  Gezegd wanneer een bedoelde of onbedoelde pauze in een gezamenlijke bezigheid te lang duurt naar de zin van de spreker.

- schare

  - schare’n as un hen  [Scharen als een hen.] Gezegd als je bij het kaarten een mooie slag hebt gehaald en de kaarten over de tafel naar je toe mag halen. 

- scheet

   - tis un hul scheet.  [Het is een hele scheet.]   - As gij nou bij mehn ut gras maeit en alle buskes snoeit, dan kredde van mehn vehf euro.  -- Vehf euro? Daes un hul scheet!  [Als jij nou bij mij het gras maait en alle struiken snoeit, dan krijg je van mij vijf euro. -- Vijf euro? Dat is wel echt heel goed betaald (ironisch)!]   

- scheut

   - op scheut zen.  [Op scheut zijn.]   - We moete strak nog un daekske op ut ney hökske legge, maer vur de raehst zen we al un hul end op scheut!  [We moeten straks nog een dakje op het nieuwe hokje leggen, maar voor wat betreft de rest zijn we al aardig opgeschoten!] 

   - ne scheut vatte.   - Bart hai al d’n hullen tehd stôn te zihvere in de werrikpláts, maer toen ie d’n bôs án zag kômme, viet ie ne scheut en ging dur mee lasse!  [Bart had al de hele tijd staan ouwehoeren in de werkplaats, maar toen hij de baas aan zag komen, werd hij plotseling actief en ging door met lassen!] 

   - un kaoew scheut.   - Ut vriehst daet krákt en alle kirres as de kámmerdeur ope gi, vuulde zun kaoew scheut binne kômme.  [Het vriest dat het kraakt en elke keer als de kamerdeur opengaat, voel je zo'n vlaag koude lucht binnenkomen.]

- schehl

   - ne schehle joekel  - Bende gij nou echt zunne schehle joekel daegge dae zihl nie ziet te ligge? Ge treeter hôst op mee oew grohte pohte...!  [Zie jij nou echt zo slecht dat je dat dikke touw niet ziet liggen? Je stapt er bijna op met je grote voeten...!]     

- schoai

   - komt oe schoai maer is trughoale.  [Kom je schade maar eens terughalen.]  Deze uitdrukking wordt vaak gebruikt door mensen die afscheid nemen van de gastheer en gastvrouw om hen uit te nodigen bij hen thuis om de ‘schade’ van hun verblijf te vereffenen.

- schoailijk 

   - schoailijk lache.  [Schadelijk lachen.]  - Ge het van die mense die zù schoailijk kenne lache, daege zaehluf mee gôt lache zonder daege wit wor ut eigelijk over gi.  [Je hebt van die mensen die zo aanstekelijk kunnen lachen, dat je zelf mee gaat lachen zonder dat je weet waar het eigenlijk over gaat.]

- schóier

   - dur ötzien as ne schóier.  [Er uitzien als een schooier.]  - Trekt is ekkus wá ahnder kleer án vur dae fisje, want zoh zieder öt as ne schóier!  [Trek eens even andere kleren aan voor dat feestje, want zo zie je eruit als een zwerver!]

- schöoew

   - schöoew vollik  [Schuw volk.]   - Mee die Hoevenaarskes moete maer nie te veul ánlegge, want dae is nogal schöoew vollik!  [Met de familie Hoevenaars moet je maar niet al te bevriend raken, want dat zijn nogal dubieuze mensen!]

- schroeve 

   - spulle mee schroeve.  [Spullen met schroeven.]   - Veul mense hebbe goeiekohp getög gekocht um iets te moake, maer dan zen dae dik spulle mee schroeve.  [Veel mensen hebben goedkoop gereedschap gekocht om iets te maken, maar dat is dan vaak gereedschap dat snel kapot is.] 

- schupsteel

   - nie op unne schupsteel zitte.  [Niet op een schopsteel zitten.]  - We hebbe tehd genóg um efkes te buerte, want we zitte tônnie op unne schupsteel!  [We hebben tijd genoeg om even wat te kletsen, want we hoeven voorlopig nergens anders te zijn.]

- schijte

   - de zaak ánt schijte brenge.  [De zaak aan het schijten brengen.]  - Wùrrum moet dae wefke van Atte toch altijd de zaak ánt schijte brenge op un fisje? Ut lijkt dik wel of zut vursprehs du!   [Waarom moet die vrouw van Ad toch altijd de boel verzieken op een feestje? Het lijkt vaak wel of ze het expres doet!]

   - ik heb oe te schijte!  [Ik heb je te schijten!]  Mooi niet, no way!

   - schet toch as ge wilt!  [Schijt toch als je wilt!]   - Wá zedde nou man? Ikke hier gôn werrikke en gij doar un bietje ligge te lamballe’n op de bank? Schet toch as ge wilt!  [Wat zeg je nu toch man? Ik hier gaan werken en jij daar een beetje liggen te lanterfanten op de bank? Ik dacht het toch niet!]     

- sjars

   - mee volle sjars   - Sjefke ree mee zun woagentje mee op ut Eurocircuit en vanaf ut raehcht stuk gewohn zoh, ram, mee volle sjars d’n bocht in!  [Sjef reed met zijn autootje mee op het Eurocircuit en vanaf het rechte eind gewoon zo, hupsakee, met volle vaart de bocht in!]     

 - slaehcht 

   - slaehcht ligge.  [Slecht liggen.]   - Ik hurde vandemaehrige dae ons buervrouw van negentig is opgenómme int ziekenhuis en daesse hul slaehcht li.  [Ik hoorde vanmorgen dat onze buurvrouw is opgenomen in het ziekenhuis en dat het helemaal niet goed met haar gaat. 

   - daes slaehcht zegge.  [Dat is slecht zeggen.]  - Daetter vul te veul vluchtelinge öt órlogslande nor Nederland kômme is wel un purbleem, want wor dae erreges ophaouwt is slaehcht zegge.  [Dat er veel te veel vluchtelingen uit oorlogslanden naar Nederland komen is wel een probleem, want waar dat zal ophouden is moeilijk te zeggen.] 

- sloai 

   - goei weer vur de sloai.  [Goed weer voor de sla.]  - Godsamme, ge wordt toch nie tegoei van die rehge’n elleken dag; ge kent buyte hummel niks doen!  -- Och, dan moete maer denke dae ut goei weer is vur de sloai.  [Potverdorie, je wordt gewoon niet goed van die regen elke dag; je kunt buiten helemaal niets ondernemen!  -- Och, dan moet je maar denken dat het weer altijd ergens goed voor is (de sla, bijvoorbeeld).]

   - wa ehte we? -- Sloai mee aei mee juyn mee aehrepel .  [Wat eten  we? -- Sla met ei met ui met aardappelen.]  Voornamelijk gezegd wanneer de spreker zelf ook niet weet wat er op het menu staat of daarin niet erg geïnteresseerd is.

- sloerie

   - slappe sloerie  - Nou, bij Alda’s hoevik ginne koffie mir, want ut was zunne slappe sloerie daegge d’n bójum al kont zien toen ut kumke nog vol was.  [Nou, bij Alda hoef ik geen koffie meer, want die was zo slap dat je de bodem al kon zien toen het kopje nog vol was.] Dit woord heeft een korte -oe, zoals in 'koek' en heeft helemaal niets met een vrouw van losse zeden te maken. 

- soep

   - dur ók gin soep van kenne koke.  [Er ook geen soep van kunnen koken.] Gezegd bij een kaartspel als je je hoge kaarten bij te gooien zonder daar iets aan te kunnen doen.

- sondagse

   - sondagse kleer.  - [Zondagse kleren]  Op zondag hadden zowel de ouders als de kinderen hun beste kleding aan en die mochten echt niet vies worden. Zie ‘swaerrigs’.

- spoaier

   - ehte as ne spoaier.   - Dieje’n oudste van de Ôrtskes ken ehte’n as ne spoaier; twi kirres soep en aehrepel en dan nog zùwa un halleve fles gehle pudding noa.  [Die oudste zoon van de familie Aarts heeft een hele goede eetlust; twee keer soep en aardappelen en dan nog ongeveer een halve fles vanillevla als nagerecht.]           

- speul

   - vur de speul.  [Voor de speel.]   - Ik kon toch ók nie wete dae dieje klaenne van Rieke zow gôn schruoewe toen ik un moembakkus opzette; dae was maer gewohn vur de speul.  [Ik kon toch ook niet weten dat het zoontje van Riek zou gaan huilen toen ik een mombakkus opzette; het was maar gewoon voor de lol.]

- speule

    - doar gôdde nie mee speule.  [Daar ga je niet mee spelen.]  - Dae wefke van Woute hi wel un aeige willeke; doar gôdde nie mee speule!  [De vrouw van Wout heeft wel een eigen willetje; daar doe je niet mee wat je wilt!] 

- spierke

   - un spierke gras.  - Onzen buerman was op vukansie geweest mee die hit en toen ie trugkwam, stónner gin spierke gras mir in zunnen hof.  [Onze buurman was op vakantie geweest met die hitte en toen hij terugkwam, stond er geen sprietje gras meer in zijn tuin.]

   - gin spierke koad   - Nih, dieje klaenne ken dae joekeltje gerust aeie! D’n dieje bet nônnie, want doar zit gin spierke koad in!  [Nee, dat kleintje mag dat hondje gerust aaien! Die bijt nog niet, want die doet geen vlieg kwaad!]    

- spul

   - wán spul.  [Wat een spul.]   - Ik kende die van Waehnes ók nie zù goehd, maer sins ik ermee ángemôkt ben, ziede wel wán spul dae dae is.  [Ik kende de familie Wijnen ook niet zo goed, maar sinds ik met hen te maken heb, zie ik wel wat voor platvloers volk dat is.] 

- stehke 

   - ut stekt nie op un… (tijdvermelding)    - Ut is nutuerlijk wel schón as we vur d’n donkere dees kurwaei nog plat hebbe, maer ut stekt nie op unnen dag.  [Het is natuurlijk wel fijn als we dit karwei nog afhebben voordat het donker wordt, maar het komt niet aan op een dagje meer of minder.]

- stikke  

   - daet ók stikt ók  [Dat het ook stikt ook.]   - Nou hebbik hier op de kerremus al elluf kirres vur lou loene gepurbeerd um ne lózzie te vatte, maer daet ók stikt ók, ik gôi nônne keer!  [Nu heb ik hier op de kermis al elf keer tevergeefs geprobeerd een horloge te pakken te krijgen, maar wat maakt het mij ook uit, ik ga er nog een keer voor!]

- stillekes

   - öt ut joar stillekes. [Uit het jaar stilletjes.]  - Jan hi allihnig maer getög öt ut joar stillekes; doar kende eigelijk niks futsoendelijks mee moake.  [Jan heeft alleen maar gereedschap dat oud en versleten is; daar kun je eigenlijk geen mooi werk mee maken.]

   - stillekes án.  [Stilletjes aan.]  Rustig aan doen. 

- stoale

   - dae stôlt nerregund op.  [Dat staalt nergens op.]   - In sommige winkels madde niemer gewohn mee geld betoale, maer moete alles pinne! Dae stôlt toch hummel nerregund op!  [In sommige winkels mag je niet meer gewoon met geld betalen, maar moet je alles pinnen! Dat gaat toch helemaal nergens meer over!

- stôn

   - ut erregund op hebbe stôn.  [Het ergens op hebben staan.]   - Ik heb gezeed dae we van de wehk nor d'n Efteling gôn en d'n oudste higgut ur zù op stôn, daettie nog hôst niemer ken sloape!  [Ik heb gezegd dat we deze week naar de Efteling gaan en de oudste kijkt er zó naar uit dat hij nog bijna niet meer kan slapen!]

- stront

   - stront veurop!  [Stront voorop!]  Gezegd wanneer degene die voorop loopt ook echt een haantje-de-voorste is en een groot ego heeft. Ook vaak sarcastisch gebruikt. 

   - stront, wie hittoe geschete?  [Stront, wie heeft je gescheten?]  Gezegd over iemand die wel heel erg veel noten op zijn zang heeft en daardoor bepaald niet de sympathie van de spreker geniet.

   - ut valt as stront in un paenneke.  [Het valt als stront in een  pannetje.]  - Ik spulde de harte’n ôs öt en zoh holde ik de ahnder drie hógste koart dur mee öt; ut viel as stront in un paenneke!  [Ik speelde de harten aas en zo haalde ik de andere drie kaarten er meteen uit; ik had zeldzaam veel geluk!]

   - wa ehte we? -- Stront mee striepkes.  [Wat eten we? -- Stront met  streepjes.] Gezegd door iemand die geen zinnig antwoord op deze vraag wil of kan geven. 

   - ze lacht nônnie al ziese ne stront tege de muur umhóg kruype.  [Ze  lacht nog niet al ziet ze een stront tegen de muur omhoog kruipen.] Gezegd over iemand die bepaald geen lachebekje is.

   - van goei brohd stront moake.  [Van goed brood stront maken.]  - D’n dieje voert nóit gin zak öt; ut innigste wattie du is van goei brohd stront moake.  [Die man doet nooit eens iets; het enige dat hij doet is wat vanzelf en zonder moeite gaat, zoals zijn spijsvertering.] 

   - un paerd en unnen hond, die janke'n um ne stront!  [Een paard en een hond, die janken om een stront.]  Gezegd om erop te wijzen dat paarden en honden kleinzerige dieren zijn.

   - zù rot as stront. [Zo rot als stront.]  - D’n boium van dae woagentje is hummel durgeroest en vórt zù rot as stront.  [De bodem van dat wagentje is helemaal doorgeroest en totaal vergaan.]

   - verwende stront.  - Dae joekeltje van Anjas is toch ne verwende stront; die kri elleken dag ripkes vlis op un bordje, maer ze knaoewt ut nog naet nie vur!  [Dat hondje van Anja is tot in de grond verwend; die krijgt elke dag reepjes vlees op een bordje, maar ze kauwt het nog net niet voor!]  

- strop

   - tege strop in.  - Ge moet oew aiege nóit schere tege strop in, want dan hedde kans daegger dur gôt!  [Je moet je nooit scheren tegen de haargroei in, want dan bestaat de kans dat je je snijdt!]       

- sund

   - goei boter án oew kont smehre; daes sund!  [Goeie boter aan je kont smeren; dat is zonde.]  - Dae wefke van Van den Bóm zee dae ut sund vant geld is um zuveul te betoale vur un pilske op ut terrasje. Ik zeg tege’n ur: “Wefke, goei boter án oew kont smehre; daes pas sund!”  [Mevrouw Van den Boom zei dat het zonde van het geld is om zoveel te betalen voor een biertje op een terrasje. Ik zei tegen haar: “Mevrouwtje, roomboter aan je bips smeren; dat is pas zonde!”]

  - dae is van ut sund.  [Dat is van het zonde.] Dit wordt vooral gezegd van jonge moeders die wat dikker zijn. Zij eten namelijk ook de bordjes van de kinderen leeg, omdat het zonde is om dat weg te gooien.   

- swaerrigse

   - swaerrigse kleer.  - Vrueger mochte allihn buyte gôn speule as ge oew swaerrigse kleer ánhad, want oew sondagse kleer moeze altijd zuyver blehve.  [Vroeger mocht je alleen buiten gaan spelen als je je doordeweekse kleren aanhad, want je zondagse kleding moest altijd schoon blijven.] Zie 'swerrekendagse'.

- swerrekendagse

   - swerrekendagse kleer. Zie 'swaerrigse'. 

T.     VAN TAARTJES TOT TUFFE.             23

- taartjes 

   - het ze maer groht en voeiert ze maer taartjes.  [Heb ze maar groot en voer ze maar taartjes.] Gezegd wanneer ouders problemen of ongehoorzaamheid ondervinden van hun kinderen, waardoor de volwassenen teleurgesteld zijn in hen.

- taeie 

   - nun taeie verrekkeling.  - Gerard maende mee zun hahnd zunnen dikken tak van un kaetjesbuske af te brehke, maer dae viel nie mee, want ut was unnen taeie verrekkeling.  [Gerard was van plan om met zijn blote handen een dikke tak van een katjeswilg af te breken, maar dat viel niet mee, want die was heel erg taai.

- tahnd

   - mee lahng tahnd.  [Met lange tanden.]   - Normaal gesproke ben ik nie zunne pitser, maer vandoag zit ik toch echt mee lahng tahnd án de middig.  [Normaal gesproken ben ik geen slechte eter, maar vandaag eet ik toch echt met hele kleine hapjes mijn middageten.]

- tege

   - tege daege zaehluf keinder het.  [Tegen dat je zelf kinderen hebt.]  - Ja, ja, daes ammel haendig gezeed en ge wit alles behter, maer we zalle’n is kehke hoet gi tege daege zaehluf keinder het!  [Ja, ja, dat is allemaal gemakkelijk praten en je weet alles beter, maar we zullen eens kijken hoe het gaat als je zelf kinderen hebt!]     

- tehd

   - d’n tehd án oew aeige hebbe.  [De tijd aan jezelf hebben.]  - Ge kent nog haendig efkes blehve vur un baekske en wá goeien buert; tis zondag, dus dan hedde d’n tehd án oew aeige.  [Je kunt nog gemakkelijk even blijven voor een kopje koffie en een leuk gesprek; het is zondag, dus dan kun je je tijd zelf indelen.]

   - hul d’n tehd (d’n hullen tehd).  [Heel de tijd.]   - Godverdomme, haouwt oew bakkus nou is! Ik ken dae tônnie öttelle as gij hul d’n tehd zit te maehlikke!  [Potverdrie, houd je mond nou eens! Ik kan dat toch niet uitrekenen als jij de hele tijd zit te mekkeren!] 

- telle

  - iets waennig telle.  [Iets weinig tellen.] Iets niet erg op prijs stellen.

  - erregund op telle.  [Ergens op tellen.] Heel erg uitkijken naar iets. 

- tent

   - mekaar de tent ötvehchte.  [Elkaar de tent uitvechten.]  - As ge Henke en Sjake allebey ötnodigt vur oewe verjoardag moete wel wete dae dae wátter en vuur is; die vehchte mekaar dan de tent öt!  [Als je Henk en Jacques allebei uitnodigt voor je verjaardagsfeestje moet je wel weten dat dat water en vuur is; die gaan gruwelijk met elkaar ruziën!]

   - gedoe in de tent

   - hul de tent vol hebbe

- Terlenka

   - Terlenka broek  - geklede broek die op zondag en bij feestelijke gelegenheden moest worden gedragen.

- tevurre

   - doags tevurre.  [Daags tevoren.]  - Maer goehd dae Tóntje alle spullekes doags tevurre al kloargezet hai, want nou konne die manne van d’n baoew mee vórt!  [Het kwam goed uit dat Toon alle spulletjes de dag daarvoor al had klaargezet, want nu konden die bouwvakkers meteen vooruit!]

- tihn 

   - tihn en tahnder.  - Harrie en Jet hebbe’n un ney huys gekocht, maer doar moet nog wel tihn en tahnder án gedôn worre vurdaese kenne inhuyze.  [Harrie en Jet hebben een nieuw huis gekocht, maar daar moet nog wel het een en ander aan worden gedaan voordat ze erin kunnen trekken.]

- toe 

   - dur niks toe gedôn hebbe.  [Er niets toe gedaan hebben.]  - Ge kent wel ammel gôn ligge kloage en maehlikke dae oewe knie zù zeer doe, maer ge hetter ók hummel niks toe gedôn um um wa te ontzien!  [Je kunt wel allemaal gaan klagen en mekkeren dat je knie zo zeer doet, maar je hebt er ook helemaal niets aan gedaan om die wat te ontzien!]

- toebeurze

   - mee toebeurze betoale.  [Met toebeurzen betalen.]  - Jánnus ging tegele bij Atte en Ad ging lohdgietere bij Jánuzze en zoh betôlde ze mee toebeurze.  [Janus ging tegels zetten bij Ad en Ad deed het loodgieterswerk bij Janus en zodoende betaalden zij elkaar zonder dat er geld aan te pas kwam.

- toere 

   - mee toere.  - Jae, zoh mee toere zi onze Frans ók nog wellis dinger die erregund op slôn! Dae verwochte nie, hè?  [Ja, zo af en toe zegt Frans (familie) ook nog weleens dingen die ergens op slaan! Dat verwacht je niet, hè?] De -oe is kort zoals in 'koek'.

- traef  

   - unnen duzendsten traef.  [Een duizendste tref.]   - Zitte we midde’n in d’n bush-bush in Australië, komme we doar unne’n aoewe kammeroad van mehn tege; unnen duzendsten traef!  [Zitten we midden in de bush in Australië, komen we daar een oude vriend van mij tegen; die kans is toch wel heel erg klein!] 

- tree

   - mee lahng tree.  [Met lange treden.]   - Driekske zow vandoag zun rapport mee nor huys krehge en dae was nie goehd, dus hij vandemaehrige mee lahng tree op school án.  [Driekske zou vandaag zijn rapport mee naar huis krijgen en dat was niet goed, dus liep hij vanochtend met tegenzin naar school.]

- trek 

   - in d’n trek zitte. Op de tocht zitten.

- trekke

   - dae trekt toch op niks!  - Dieje vent vroeg un tientje um de bahnd van munne fiets bij hum op te magge pompe; dae trekt toch op niks!  [Die man vroeg een tientje om de banden van mijn fiets bij hem op te mogen pompen; dat slaat toch helemaal nergens op!]

- tuffe

   - dur nie in tuffe.  - Dieje’n aoewe van Biemaennekes zit dikkels in de kroeg, want die tuft ur nie in.  [Meneer Biemans zit dikwijls in de kroeg, want die lust wel een neutje.]

   - taendjes tuffe.  - As ge ur nou nie gaoew ötschaeit mee dae naetse en dae geschael, worrut dahlijk taendjes tuffe!  [Als je nu niet gauw ophoudt met petsen uitdelen en schelden, sla ik je zo meteen een paar tandjes uit je mond.]

U.     VAN UM DÙRRUM! TOT UTZELLUFDE.         7

- um dùrrum!

   - um dùrrum!  - zomaar, zonder reden.   - Wùrrum haede gij dae nou in Gods Christus noam zoh gedôn? -- Um dùrrum!  [Waarom heb je dat in godsnaam zo gedaan?  -- Zomaar!]

   - um dùrrum!  - op grond van autoriteit.  - Pap, ik beloof dae ik vanoavund schón op tehd thuis ben, dus wùrrum mag ik dan nie nor dae fisje?  --  Um dùrrum!  [Pap, ik beloof dat ik vanavond mooi op tijd thuis ben, dus waarom mag ik dan niet naar dat feestje?  --  Omdat ik het zeg!]

- umke 

   - uerst umke en dan umkes kiendjes  [Eerst oompje en dan oompjes kindjes.]  - Nih, gullie moet nog efkes wôchte tot de grohte mense zen geweest, want ut is uerst umke en dan umkes kiendjes.  [Nee, jullie moeten nog even wachten tot de grote mensen zijn geweest, want de belangrijksten in het gezelschap gaan voor.] Dit ouderwetse gezegde gold nog toen wij klein waren, maar heden ten dage zou het precies andersom moeten zijn, want in de 21^ste eeuw maken ‘umkes kiendjes’ voortaan de dienst uit op sociale bijeenkomsten!     

- umste

   - umste beurt.  - Ut irlijkste van allemol is as ge die jong umste beurt iets öt lôt kiehze.  [Het eerlijkst van allemaal is als je die kinderen om beurten iets laat uitzoeken.]

- uur 

   - gin uur, hè?  [Geen uur, hè?]  - Ge magt wel efkes belle of oewe kammeroad ók meegi, maer gin uur, hè, want we rije zoh án!  [Je mag wel even bellen of je vriendje ook meegaat, maar niet te lang, hè, want we vertrekken zo meteen.]

- urste 

   - daes ut urste daek weet.  [Dat is het eerste dat ik weet.]  - Hi Nael van Netties wir unne’n andere vrijer, ja? Daes ut urste daek weet!  [Heeft Nel van Nettie weer een nieuwe vriend, ja? Daar wist ik helemaal niets van!] 

- utzellefde

   - ik docht utzellefde.  [Ik dacht hetzelfde.]  - Ist öt mee de meid, jonge? Ik docht utzellefde, want ze kwam toch ók hôst niemer hier henne!  [Is het uit met je meisje, jongen? Dat had ik wel gedacht, want ze kwam toch ook bijna niet meer hierheen!]

V.      VAN VAEDDERE TOT VUYL.        40

- vaeddere

   - vur de vaeddere raehst.  [Voor de verdere rest.]  - Zoh, nou heb ik oe ötgeleed hoe ge dae ut beste kent gôn purbere en vur de vaeddere raehst moet ut allihnig doen.  [Zo, nou heb ik je uitgelegd hoe je dat het best kunt gaan proberen en de rest moet je alleen doen.]

- vaehreke

   - röoew vaehreke.  [Ruw varken.]  - Peer is me toch ók un röoew vaehreke’n ók; hittie erregund in d’n drabbik gestôn en dan kumt ie zoh nor binne geklost!  [Peter is me toch ook een ongemanierde vent; heeft hij ergens in de modder gestaan en dan komt hij zo naar binnen gelopen!]

   - as de vaehrekes frehte'n, ist stil.  [Als de varkens vreten, is het stil.]  Als mensen aan het eten zijn, wordt er niet veel gezegd.]

- vael 

   - un aoew vael.  [Een oud vel.]   Oneerbiedig gezegd over een oudere dame.

 - vaet 

   - doar bende vaet mee.  [Daar ben je vet mee.]  - Lint ie munne woage, dur zit un grohte krahs op en dan zittie allihnig ‘sorry’; doar bende vaet mee!  [Leent hij mijn auto, zit er een grote kras op en dan zegt hij alleen maar ‘sorry’; daar heb je dus helemaal niets aan!]

- vahst

   - goehd vahst ligge.  [Goed vast liggen.]   - As ge soavus laekker en veul gegeten het, dan ligde snahchs goehd vahst, vehn ik altijd!  [Als je 's avonds lekker en veel gegeten hebt, dan kun je 's nachts goed doorslapen, vind ik altijd!] 

- van

    - van de wehk. Afgelopen of komende week, afhankelijk van de tijd van het werkwoord.  - Ik heb ut um van de wehk nog gezeed. [Ik heb het hem afgelopen week nog gezegd.]  - Ik kom van de wehk nog wel efkes langst.  [Ik kom komende week nog wel even op bezoek.] Zie 'tùnahcht'.

   - d’n dieje is ók nie van de … [Hij is ook niet van de…] - Die oudste van Schrehvers is wel un schón meidje, maer ze is nie van de slimste.  [De oudste dochter van Schrijvers is wel een mooi meisje, maar ze is nou niet bepaald slim.] Deze uitdrukking wordt vaak gebruikt als eufemisme, zoals in de voorbeeldzin, maar ook spottend: - John is nie van d’n dunste. Hierbij kun je er dan rustig vanuit gaan dat John heel dik is.   

- vandur

   - dur vandur zen. [Er vandoor zijn.]  - Hé môtje, stôtter is nie zù te spierse in dae wátter, want ik ben ur nog nie vandur!  [Hé ventje, sta eens niet zo te spetteren in dat water, want ik ben nog niet aan de temperatuur van het water gewend!]

- vat 

   - vur de vat. [Voor de vat.]  - Ge hoeft gin schruefkes gôn te kohpen, hurre, want ze ligge bij ons in de graas zoh vur de vat.  [Je hoeft geen schroefjes te gaan kopen, hoor, want bij ons in de garage kun je ze gewoon zo pakken.]

- vehge

   - vur oew bakkus vehge.  [Voor je bakkus vegen.]   - As Erik zù bli maehlikke tege die manne, hedde wel kans daessum vur zun bakkus gôn vehge!  [Als Erik zo blijft zeuren tegen die mannen, heb je wel kans dat ze hem op zijn gezicht gaan slaan!]

- verdacht

   - op verdacht.  Als de spelers van een kaartspelletje in het café al wél dorstig waren, maar nog niet was bekend wie zou gaan verliezen en dus het rondje zou moeten betalen, werden er alvast drankjes besteld ‘op verdacht’. Later moest de verliezer dan dat rondje alsnog betalen.

- verlette

  - niks te verlette hebbe.  - Och, blè tô nog efkes buerte’n en vat nog un baekske koffie! Tis zondag en dan hedde toch niks te verlette.  [Och, blijf toch nog even kletsen en neem nog een kopje koffie! Het is zondag en dan heb je toch geen bezigheden die per se moeten.]

- verrekke 

   - dae zalde moete verrekke.  - Ik hai wa koppehn en ik docht is efkes op mun gemaekske op de bank te gôn ligge, maer ieder hondsgezaeik gi diejen tillefohn; dae zalde toch moete verrekke!  [Ik had een beetje hoofdpijn en ik wilde even op mijn gemak op de bank te gaan liggen, maar om de haverklap gaat de telefoon; het is toch of de duvel ermee speelt!]

   - daet verrekt!  [Dat het verrekt!]  - D’n bás hi gezeed daege ók hier buyte’n op ut terrein nie magt rohke, maer daet verrekt, want ik stehk ur toch inne'n án, nondepie!  [De baas heeft gezegd dat je ook hier buiten op het terrein niet mag roken, maar dat kan me niets schelen want ik steek er toch eentje op, potverdrie!]

   - daet verrekt.  - Ik zow nog maer efkes wochte vurdae ge op huys án doet, want ut snuoewt daet verrekt.  [Ik zou nog maar even wachten voordat je naar huis toe gaat, want het sneeuwt heel erg hard.]

- verslete

   - verslete waehrik.  [Versleten werk.] Gezegd van mensen die vanwege hun leeftijd niet meer erg soepel zijn.  - Mee die kniejes van mehn ken ik niemer hóg springe, want dae is verslete waehrik.  [Zoals mijn knieën nu zijn, kan ik niet meer hoog springen, want die zijn voortaan te oud.]

- vertrokke 

   - hij ging ligge en was mee vertrokke.  [Hij ging liggen en was meteen vertrokken.]  Dit is een synoniem voor ‘in slaap vallen’.

- veul

   - daes behter as zù hul veul.  [Dat is beter als zo heel veel.]   - Tante Nolda moes 170 euro betoale vur un studieboek van de jongste!  -- Oh, daes behter as zù hul veul!  [Tante Nolda moest 170 euro betalen voor een studieboek van haar jongste kind!  -- Nou, dat vind ik wel heel erg veel!]  De uitdrukking wordt dus schertsend gebruikt en betekent het tegenovergestelde van wat er wordt gezegd (sarcasme).

- vlot

   - oh vlot!  [O vlot!]   - Kik, ik wil oe nutuerlijk nie al te veul opbutse, maer ik wed dae gij oew bruur nie onder zun kont dörruft te stampe!  --  Oh vlot, jonge! Um hoeveul wilde wedde?  [Kijk, ik wil je natuurlijk niet al te veel opnaaien, maar ik wed dat jij je broer niet tegen zijn achterwerk durft te trappen!  --  O best wel, jongen! Voor hoeveel wil je wedden?]

   - vlot van de kist! Deze uitspraak is synoniem met ‘oh vlot!’.

- vodde

   - maer wa ligge te vodde.  [Maar wat liggen te vodden.]   - Vur sommigte kurwaeikes moete wel ut goei getög hebbe, want anders ligde maer gewohn wa te vodde.  [Voor sommige karweitjes moet je wel het juiste gereedschap hebben, want anders ben je gewoon maar een beetje aan het klungelen.] 

   - ahchter oew vodde zitte. [Achter je vodden zitten.]  - Van mehn madde best un huendje hebbe, maer ge gôt ur wel zaehluf elleken dag mee wandele, want ik heb gin zin um oe steeds ahchter oew vodde te zitte!  [Van mij mag je best een hondje hebben, maar je gaat er wel zelf elke dag mee wandelen, want ik heb geen zin om jou daar tot vervelens toe aan te herinneren!]

- voeht 

   - vur de voeht vatte.  [Voor de voeten vatten.]  - As ge nou overal alvast unnen tahs stihn nirlegt, kenne we ze dalijk mee ut legge gewohn vur de voeht vatte.  [Als je nou overal al een hoopje stenen neerlegt, kunnen we ze dadelijk met het leggen gewoon pakken op de plek waar we bezig zijn.]

   - onder de voeht öt zen. [Onder de voeten uit zijn.]  Ziek zijn, zich niet lekker voelen.

   - gôt is onder mun voeht öt!  [Ga eens onder mijn voeten uit!]  Opzouten!

   - gôt is onder mun voeht öt!  Uit de weg gaan!

- vödje

   - aeige is gin vödje.  [Eigen is geen vodje.]  Je moet familie in ere houden, want die is heel belangrijk.

- vórt 

   - ik goi/doe vórt.  [Ik ga/doe voort.]  - Ik zal dahlijk is vórt gôn en dan kende gij ók wir vórt doen.  [Ik ga dadelijk vertrekken en dan kun jij ook weer doorgaan waarmee je bezig was.] 

   - vórt kenne.  [Voort kunnen.]  - As gullie alvast wa specie môkt, dan ken ik strak ók haendig vórt mee maetse.  [Als jullie alvast wat cement maken, dan kan ik straks ook gemakkelijk vooruit met metselen.]

   - nie vórt kenne. [Niet voort kunnen.]   - Wá gôdde nou toch ók in Oosterijk in de baehrige op die klaehn peykes doen as ge hummel nie vórt kent?  [Wat ga je nou toch ook in Oostenrijk in de bergen op die kleine paadjes doen als je slecht ter been bent?]

- vrimde 

   - op de vrimde zen.  [Op de vreemde zijn.]  - Nih, gullie zalt nie wete wor hier de snuepkes erruges ligge! Ge bent toch nie op de vrimde!  [Nee, jullie zullen zeker niet weten waar hier de snoepjes liggen! Je bent toch niet voor het eerst hier!]

- vrouw

   - zowel vrouw als mevrouw. In het laatste geval wordt ‘vrouw’ gevolgd door de achternaam. Vrouw Visser en vrouw Schrehvers staat dus voor respectievelijk mevrouw Visser en Schrijvers. Voor de man geldt dat alleen de achternaam volstaat: de Fôs is meneer Faassen en Waehne is meneer Wijnen.

- vrueg

   - vrueg oavund.  [Vroeg avond.]  - Noa ut waehrik hebbe we maehrige nog efkes un vergadering, dus ik denk dae ik pas vrueg oavund thuis ben.  [We hebben morgen na het werk nog even een vergadering, dus ik denk dat ik pas vroeg op de avond thuis ben.]

- vur

   - vur wa nie?  [Voor wat niet?]  - Ge kent ók wellis efkes rustig án doen in plak van dae gejoag altijd en vur wa toch nie?  [Je kunt ook weleens even rustig aan doen in plaats van dat gejakker altijd en waarom toch niet?]

   - vur te kehke.  [Voor te kijken.]  - Vollegende wehk moet ie trug nor d’n dokter vur te kehke offie opgenómme moet worre of nie.  [Volgende week moet hij terug naar de dokter om te bekijken of hij naar het ziekenhuis moet of niet.]     

- vurre

   - iets in vurre hebbe.  [Iets in voren hebben.]  - Onze’n opa zee altijd dae ut dik haendig is as ge iets in vurre het.  [Mijn opa zei altijd dat het vaak goed uitkomt om iets op voorraad te hebben.]

- vurwaehrik 

   - int vurwaehrik zen.  [In het voorwerk zijn.]  - As ge veul volluk op oewe verjoardag kret, is ut wel goehd as ge al wa int vurwaehrik bent.  [Als je veel mensen op je verjaardagsfeestje krijgt, is het wel goed om van tevoren al wat werk te doen.]

- vuur 

   - unne kop as vuur.  [Een kop als vuur.]  Iemand met een rood hoofd vanwege inspanning, schaamte of boosheid.

   - ik vieter vuur op.  - Harrie zee raehcht in mun gezicht daettie mehn unne klótvehger von en ik vieter vuur op!  [Harrie zei recht in mijn gezicht dat hij mij een klootzak vond en ik ontstak in woede!]

- vuyl

- urst ut vuyl en dan d'n bessem.  [Eerst het vuil en dan de bezem.]  Spottend gezegd wanneer iemand voordringt.

W.     VAN WÁ? TOT WORST.             20

- wá?  

   - wá hógt? / wá kant? etc.  [Wat hoogte?/Wat kant?]  - Zedde gij maer tege d’n tegelzetter op wa hógt daege dae raehndje in d’n douche wilt hebbe, schatje.  [Zeg jij maar tegen de tegelzetter op welke hoogte jij dat randje in de douche wilt hebben, schatje.]  Gezegd door een man die al wat langer getrouwd is en het klappen van de zweep kent.

   - wá dag is vundoag?  [Wat dag is vandaag?]  Welke dag is het vandaag?

   - of wá?  [Of wat?]  keuze

- waeie

   - tis stil azzut nie waeit.  [Het is stil als het niet waait.]  Gezegd wanneer iedereen zwijgt en de spreker de stilte wil doorbreken.

   - ut waeide'n ur.  [Het waaide er.]  Er werd volop gebekvecht.

- waennig

   - nie te waennig.  [Niet te weinig.]  - Toen ze dieje’n inbrehker te pakke han, hebbe ze um soame afgesmete en nie te waennig!  [Toen ze die inbreker te pakken hadden, hebben ze hem samen in elkaar geslagen en daarbij hebben ze zich niet ingehouden!]  Zie ook ‘nie te zönnig’.

    - tis nie veul, maer ut is toch waennig.  [Het is niet veel, maar het is toch weinig.]  Schertsend gezegd bij het aanbieden van een ‘aardigheidje’.

- wahse

   - dan wahse zoe  [Dan wassen ze je.]   - Ge kent mee un klaehn bedrijfke wel un bietje klóie mee de boekhouwing, maer as gut te gaek môkt en de belasting kumt, dan wahse zoe!  [Je kunt met een klein bedrijfje wel een beetje sjoemelen met de boekhouding, maar als je het te gek maakt en de belastingdienst komt, dan ben je wel zwaar de pineut!]

- weeg 

   - in de weeg stôn.  - Hé maenneke, dieje glijer van öoew sti zoh wel verrekes in de weeg, hurre. Zet um maer efkes án de gehvel doar…  [Hé ventje, dat stepje van jou staat zo wel ontzettend in de weg, hoor. Zet hem maar even daar tegen de zijkant van het huis aan…]

   - öt de weeg kenne.  - Tis misschien nie ut duerste apparaat, mehn dikkepeerzoag, maer ik ken ur goehd mee öt de weeg.  [Het is misschien niet het duurste apparaat, mijn decoupeerzaag, maar ik kan er mee lezen en schrijven.]

   - öt de weeg kenne.  - De miste vehne van Ginkeltjes ne knoor, maer ik ken ur goehd mee öt de weeg.  [De meesten vinden meneer Van Ginkel een barse man, maar ik kan goed met hem opschieten.]  

- weet 

   - tis maer un weet en vliehge vange un gaoewigheid.  [Het is maar een weet en vliegen vangen een gauwigheid.] Als je iets weet of kunt, is het niet moeilijk.

- wehd

   - tis zù wehd.  [Het is zo wijd.]  - Nog maer twi kirres sloape en dan ist zù wehd: as Sinterkloas ur is, madde oewe schoen wir zette!  [Nog maar twee keer slapen en dan is het zover: als Sinterklaas er is, mag je je schoen weer zetten!]

- wijf

   - oud en stijf en nog gin wijf.  - Ut hai wá in vurdae ons moeder öt zunne luye stoel was en toen ze gedukkelijk nor de keuke liep zee ze: “Hè, hè, oud en stijf en nog gin wijf”.  [Het had wat voeten in de aarde voordat mijn moeder uit haar luie stoel was en terwijl ze moeilijk lopend naar de keuken ging zei ze: “Hè, hè, oud en stijf en het wordt er niet beter op”.]

- wirke

   - wirken, hè?  Gezegd tegen mensen die duidelijk van het lekkere weer aan het genieten zijn; lekker weertje, hè?

- wirklank 

   - as ge de wirklank kent verdroage.  [Als je de weerklank kunt verdragen.]  - Ik zal oe dalijk is un flehr um oew órre gehve!  -- Dae moete doen, jonge, as ge de wirklank kent verdroage!  [Ik zal je zo meteen eens een draai om je oren geven!  -- Dat moet je doen, jongen, als je het tenminste kunt verdragen dat ik je dan terugpak!] 

- wirruld

   - öt de wirruld.  [Uit de wereld.]   - Jae, as ge nor die twiddehans bank wilt gôn kehke, zalde wael nor Weintersel moete rije, maer dae is toch ók nie öt de wirruld!  [Ja, als je naar die tweedehands bank wilt gaan kijken, zul je wel naar Wintelre moeten rijden, maar zo ver is dat nu toch ook weer niet!]

- witte

   - dae witte!  [Dat weet je!]  - Ge het me verrekkes goehd gehollepe mee de verbaoewing en daege dorvur bedankt bent, dae witte!  [Je hebt me ontzettend goed geholpen met de verbouwing en dat ik je daarvoor dankbaar ben, dat spreekt voor zich.]

- woage

- ge kent behter onder mij ligge as onder munne woage.  [Je kunt beter onder mij liggen als onder mijn auto.]  Gezegd door mannen onder elkaar als zij een mooi meisje zien.

- wor

   - nie wete wor ge bent.  [Niet weten waar je bent.]  - Noa al dae koai weer van de leste doag, kende nou wirris ne keer zonder jas buyte kômme: ge wit nie wor ge bent.  [Na al dat slechte weer van de laatste dagen, kun je nu weer eens een keer zonder jas buiten komen: het is haast niet te geloven.]

- worst

   - Hedde dorst? Gô nor Heintje Worst; die hi un huendje en die pist vur un döbbeltje in oew muendje!  [Heb je dorst? Ga naar Heintje Worst; die heeft een hondje en dat pist voor een dubbeltje in je mondje!]

Z.      VAN ZAEIKEND TOT ZWAETSE.                 23

- zaeikend

   - zaeikend nat.  [Zeikend nat.]  - We ware gistere naet op de haei op de Malpie en toen ut begon te rehgene, wiere we zaikend nat, want ge kont nerrugus schuyle.  [We waren gisteren net op de heide op de Malpie en toen het begon te regenen, werden we zeiknat, want je kon nergens schuilen.]

- zat 

   - en nie te zat, hè?  [En niet te zat, hè?]  Vaak bij wijze van grap gezegd tegen mensen die gaan stappen of een verjaardagsfeestje hebben als waarschuwing om niet al te dronken te worden.

   - zù zat as un kùnehn.  [Zo zat als een konijn.]  - Gisterenoavund zwiemelde’n ie op zun fietske over de Linderweg op huys án en ge kont wel zien daettie zù zat was as un kunehn!  [Gisteravond zigzagde hij op zijn fietsje naar huis toe over de Leenderweg en je kon wel zien dat hij stomdronken was!]

   - zù zat as ne mùlijer. Gezegd van iemand die straalbezopen is.

   - hij hitter zat.  [Hij heeft er zat.]  - Ge zout zegge dae ut aehremoei troef is bij Franse, maer hij rijdt nun dikke Porsche, dus hij hitter zat.  [Je zou denken dat Frans een arme sloeber is, maar hij rijdt een dikke Porsche, dus hij zit goed in de slappe was.]

   - goed zat.  - Jonge, lôt toch zitte want tis goed zat. Tis maer vur ahnder mense, moete maer altijd denke.  [Jongen, laat toch zitten want het is goed genoeg. Het is maar voor andere mensen, moet je maar altijd denken.] Niet te verwarren met de uitdrukking ‘goehd zat’, met de klemtoon op beide woorden, wat wordt gezegd van iemand die behoorlijk diep in het glaasje heeft gekeken.

- zegene

   - godsamme zegene!  [God zal me zegenen!]  - Hedde gij al die pùtunnekes en die snoffeltjes nou al ammel in d’n bloembak gezet? Godsamme zegene, dae hedde rap gedôn!  [Heb jij al die primula’s en die anjertjes nu al allemaal in de bloembak gezet? Hemeltjelief, dat heb je vlug gedaan!]

   - wael gezegend zen!  [Wel gezegend zijn!]  - Nih, ut waehrik in d’n hof is nônnie hummel kloar, maer ut is mehn wel gezegend mee die verrekten dunne weind; ik blehf binne!  [Nee, het werk in de tuin is nog niet helemaal klaar, maar ik geloof het verder wel met die ontzettend schrale wind; ik blijf binnen.] 

- zehgene

   - god zehgene'n oe mee de honderduzend  [God zegene je met de honderdduizend.] Gezegd tegen iemand die zojuist heeft geniesd.    

- zekers 

   - zekers te wete!  Zeker weten!

- zette

   - zun aeige zette.  [Zich zetten.]  - Dieje klaenne docht dae dae klaehn joekeltje wel weg zow lohpe assie unne keer op de grond stampte, maer ut huendje zette zun aeige en beet dae maenneke in zun flikker.  [Dat kindje dacht dat dat kleine hondje wel weg zou lopen als hij een keertje op de grond stampte, maar het hondje gaf partij en beet het ventje in zijn donder.] 

- zeuve

   - zù friht as nun hond mee zeuve lulle.  - Piet kreeg nun schónnen auto toen ie achtien wier en doar ree ie dur Törrup, zù friht as nun hond mee zeuve lulle!  [Piet kreeg een mooie auto toen hij achttien werd en daar reed hij door het centrum van Valkenswaard, zo blij als een klein kind!]

- zielement 

   - ut waeit dur oe zielement henne.  [Het waait door je zielement heen.]  - We ware gistere efkes gôn schátse op ut Brugven, maer ut was vernakend kaoew want dieje weind waeide dur oew zielement henne.  [We waren gisteren even gaan schaatsen op het Brugven, maar het was ontzettend koud door de snijdende, ijskoude wind.]

- zinneke 

   - oe zinneke krehge/ durdrehve.  [Je zinnetje krijgen/doordrijven.]   - Tegewórrig wete veul keiner daesse zun zinneke kenne durdrehve as ze maer lang genóg ánhaouwe.  [Tegenwoordig weten veel kinderen dat ze hun zinnetje kunnen doordrukken als ze maar lang genoeg doorgaan.]

- zit 

   - hoe ut mee öoew zit?  [Hoe het met jou zit?]   - Ik weet nie hoe ut mee öoew zit, maer ik wor nie tegoei van dae slap woke gezihver op d’n tillevizie.  [Ik weet niet hoe jij erover denkt, maar ik word niet goed van dat slappe woke geouwehoer op televisie.]

- zitte

   - errugend mee blehve zitte.  [Ergens mee blijven zitten.]  Bekendste, maar inmiddels achterhaalde, uitspraak van dit gezegde dateert uit de vroegere autohandel, waarbij werd gezegd ‘mee ne witte bledde zitte!’. Hiermee werd bedoeld dat je een witte auto niet meer kwijtraakte. 

   - dur in zitte.  [Er in zitten.]   - As ge rikt en ge het zun koai koart daegge soame mee oewe moat minder as ahcht sloag hôlt, dan zitter in!  [Als je rikt en je hebt zulke slechte kaarten dat je samen met je partner minder dan acht slagen haalt, dan heb je verloren!]

- zôg 

   - un vaette zôg.  [Een vette zeug.]  Zeer denigrerende opmerking over een dame die een paar kilootjes teveel weegt.  - De die van Pihters is zun vaette zôg daesse in de buert Bessie Turruf wordt genoemd.  [Mevrouw Peters is zo’n gewichtige dame dat ze haar in de buurt Bessie Turf noemen.]

- zönnig

   - en nie te zönnig!  [En niet te zuinig!]  Een uitdrukking die vergelijkbaar is met ‘nie te waennig’.

- zult 

   - vur nog gin schip zult.  [Voor nog geen schip zult.]   - Dörfde gij oew hahnd in de luoewekói te stehke?  -- Vur nog gin schip zult!  [Durf jij je handen in de leeuwenkooi te steken? -- Voor geen goud!] 

- zuyp 

   - op zuyp gôn.  [Op zuip gaan.]  - As wij op zuyp gôn, legge we altijd öt en dan haoewe we umste beurt ut pötje bij.  [Als we gaan stappen, lappen we altijd en dan houden we om beurten het potje bij.]

- zuyver 

   - ik hai um zuyver.  [Ik had hem zuiver.]   - D’n bôs stuurde mehn op ihn april weg um un plintetraepke gôn te kohpe, maer ik hai um zuyver, want ik bleef d’n hulle vurmiddig ùweg!  [De baas stuurde mij op één april weg om een plintentrapje te gaan kopen, maar ik had hem flink te grazen, want ik bleef de hele ochtend weg!

- zuyvere

   - daes ginne zuyvere.  [Dat is geen zuivere.]  Gezegd van iemand die een nogal louche figuur is. 

- zwaetse

   - zwaetse en broekschijte kende allebaei zittend.   - Kiske was op unne verjoardag ant vertelle wáttie ammel vur duur meubels hai stôn, maer och, zwaetse en broekschijte kende allebaei zittend!   [Keesje vertelde op een verjaardagsfeest wat voor dure meubels hij allemaal in huis had staan; zoiets vertellen is geen kunst aan!]