D Verkleinwoorden

Een van de bekendste taalaspecten van het Brabants is toch wel dat verkleinwoorden eindigen op -ke in plaats van -je. Toch is het niet zo dat je achter elk zelfstandig naamwoord klakkeloos -ke kunt toevoegen om er dialect van te maken!

D1 Verkleinwoorden op -ke.

 

De algemene regel is dat het achtervoegsel -ke wordt gebruikt na alle letters van het alfabet, bijvoorbeeld: sneeke, körfke, loaike, aermke en maeske [sneetje, korfje, laatje, armpje en meisje].

In twee gevallen moet rekening worden gehouden met toegevoegde letters:

** Na -g en -k komt een ingevoegde -s: dingske - wegske - loagske / sökske – taekske - blikske  [dingetje - weggetje – laagje / sokje – takje – blikje].

** Na -l volgt een ingevoegde -e: wieleke (wieltje) en als de klinker kort is, volgt verdubbeling van de -l: rol – rulleke, bol - bölleke. (De heldere -o (ô) van 'hok' geeft in het verkleinwoord -ö  en de doffe -o (ó) van 'bok' geeft in het verkleinwoord -u: - klôs - klöske, sôk - sökske / bós - buske, bók - bukske.)

Zelfstandige naamwoorden met de klank -oa (als in 'hoan') volgen de regel van de heldere -o: poal - pölleke, schoap - schöpke, hoar - hörke.  

 

D2 Verkleinwoorden op -je en -tje.

 

- Na -d of -t is de uitgang net als in standaard Nederlands -je: bedje, bordje, bandje (orkestje), hoedje / pitje, petje, lintje, ventje.   

- Na een -n is de uitgang -tje of -eke, afhankelijk van lengte van de klinker van het zelfstandig naamwoord waarvan het verkleinwoord is afgeleid.

  •   Lange klinker: stihn (steen) - stintje, bihn (been) – bintje, tohn (toon) – tóntje  
  •   Korte klinker: bon – bonneke, ton – tönneke, pin – pinneke, man –  maenneke.

Net als in het Nederlands, kennen ook wij in het Vallekeswirds twee verschillende uitspraken voor de korte klinker -o: de heldere variant in 'hok' en de doffe in 'bok'. Dit onderscheid levert een verschil op in de uitspraak van de klinker in het verkleinwoord, vergelijk: hok - hökske / stok - stökske en bok - bukske / bos - buske. Uitzondering is het woordje ‘bón’(boon), die de uitgang -tje krijgt: bóntje. Waarschijnlijk omdat bónke qua uitspraak te veel lijkt op het werkwoord 'bonken'.

Woorden die van origine eindigen op een -t- maar die in het verkleinwoord echter niet meer wordt uitgesproken, krijgen tóch de uitgang -je: kist – kisje / kast – kasje / trappist - trappisje. Dit dus in tegenstelling tot woorden die van oorsprong eindigen op een -s: vis – viske / pils – pilske.

 

D3 Verkleinwoorden met klinkerwissel.

aap                    oap             öpke

arm                   aehrum       aermke

blad                  blad             bleyke

boom                bohm          bumke

buik                  buyk           bökske

brood               brohd          bréuike

deur                 deur           durke

draad               droad          druyike

doos                dohs            déuske

glas                 glas              glôske

gordijn           gurdehn        gurdentje

haan              hoan              hôntje

haar               hoar               hörke

hoed              hoehd            hoedje

hond              hond              huendje

kaart              koart             kortje

kind               keind             kiendje

knoop            knéup            knupke

kom               kóm               kumke

kont               kont              kuentje                    

konijn            kunnehn       kunnentje

kraam            kroam           krömke

lamp              lamp              laemke

mond             mond             muendje

oog                ohg                éugske

oor                oor                urke

poot/been     poht               pótje

potlood         potlohd          potléuike

raam             roam               römke

rol                 rol                  rölleke

straat            stroat             struyike

struik            struyk             strökske

teen              tihn                tintje

tong              tong                tungske

tuin               tuyn               töntje

tijd                tehd               tedje

voet              voeht             voetje          

vriend           kámmeroad    kámmerodje

zeem             zéum             zumke