N. VAN NAEFFE TOT NE NIJIGE.     46

- naeffe  - naast.  - De mister zee daegge ut proefwaehrik moest noakehke van degene die naeffe’n oe zit en dan madde ók nog un punt gehve.   [De meester zei dat je het proefwerk moest nakijken van degene die naast je zit en dan mag je ook nog een cijfer geven.]

- naeffenaf  - kort van stof, meestal om het onderwerp te ontwijken.  - Marie vroeg án Wimme of hun Nolda nog lang int ziekenhuys moes blehve, maer ie was zùmaer naeffenaf.  [Marie vroeg aan Wim of Nolda (familie) nog lang in het ziekenhuis moest blijven, maar hij hield zijn antwoord kort.]

- naeffenihn  -  naast elkaar.  - Vrueger wónde de Órtskes en die van Schrehvers naeffenihn in de Ramstroat.  [Vroeger woonden de familie Aarts en de familie Schrijvers naast elkaar in de Ramstraat.] 

- naeie  - zowel naaien met naald en draad als copuleren als gooien, smijten.  - Wa moetik nou in godshemelsnoam mee kuppot getög? Naeit ut maer gaoew in de völnisbak, diejen bras.  [Wat moet ik nu in godsnaam met kapot gereedschap? Gooi het maar snel in de vuilnisbak, die troep.] 

- naeie  - slaan.  - As ge vrueger ammel zat te vervele in de les, naeide de mister oew vlot tege’n oewe ketel án.  [Als je vroeger de hele tijd zat te vervelen in de les, sloeg de meester je zonder aarzelen tegen je hoofd.]

- naet  - zowel onlangs, pas geleden als precies, zoals in het Nederlands.  - Ik heb Paula’s naet nog gezien bij d’n Aldi.  [Ik heb Paula pas geleden nog gezien bij de Aldi.]  - Ik denk daege naet toekomt mee oew traktement.  [Ik denk dat je precies genoeg zakgeld hebt om dat te betalen.] De uitspraak in deze betekenis wijkt af van die van het zelfstandig naamwoord ‘net’, bijvoorbeeld ‘een net um te visse’, waarbij de klinker hetzelfde is als in het Nederlands. 

- naetse  - met de vlakke hand of de rug van de hand een tik uitdelen.  - Assie denkt daettie overal mee zun fikkes án mag kômme, dan naetst um maer op zun hahnd!  [Als hij denkt dat hij overal met zijn vingers aan mag komen, dan geef hem maar een tik op zijn handen.] 

- nahchtwaehrik  - tot laat in de nacht.  - Ik wil best wel de zôtterdaggenoavund efkes op de keinder pahse, maer dan moete gullie ur gin nahchtwaehrik van moaken, hè?  [Ik wil best wel op zaterdagavond even op de kinderen passen, maar dan moeten jullie niet pas laat in de nacht thuiskomen, hè?] 

- nakend  - naakt, bloot.  - Ik moet nog wa ney kleer hebbe, want ge kent toch ók nie nakend de stroat op, wel dan?  [Ik moet nog wat nieuwe kleding hebben, want je kunt toch ook niet naakt de straat op, hè?]

- naoew  - zowel nauw als precies, nauwkeurig.  - Och, ahchter ut schôp kumt ut nie zù naoew hoegut afwerrikt, want dae zie toch nóit gimman.  [Och, achter het schuurtje hoef je het niet zo nauwkeurig af te werken, want dat ziet toch nooit iemand.] Het woordje 'nou' in de betekenis van 'nu' heeft in ons Brabantse dialect dezelfde uitspraak als in het Standaardnederlands en is dus geen rijmwoord met 'naoew'.

- neetoor  - vervelend, onaangenaam iemand.  - Hè, wà is Nillis toch ók un neetoor ók; kumt dieje klaenne hul friht thuys mee un tihkening en dan zittie ur gin ihn!  [Hè, wat is Nelis toch een vervelende man; komt dat kindje heel blij thuis met een tekening en dan zegt hij helemaal niets!]

- negenéuker  -  rivierprik.

- netjeser  - netter.  - Harrieke hi zun kámmer netjeser opgerömd as gewónlijk.  [Harrie heeft zijn kamer netter opgeruimd dan gewoonlijk.]

- nehpe  - knijpen. Opvallend bij dit werkwoord is dat ons dialect de eerste letter van 'knijpen' heeft laten vallen. Gelukkig is het Nederlands het dan weer wel met ons eens bij de benaming van het gereedschap waarmee je knijpt, de nijptang.    - Dieje klaenne neep dae joekeltje knoerhard in zun urkes en hij sjoenkerde as nu'n aoewe!  [Dat kindje kneep dat hondje keihard in zijn oortjes en hij piepte alles bij elkaar!]

- neptang  - nijptang.

- néutelijk  -  chagrijnig/lichtgeraakt.  - Lôttum maer efkes gewôrre, want hij is altijd néutelijk assie d’n oavund tevörre gezope hi.  [Val hem maar even niet lastig, want hij is altijd sacherijnig als hij de avond tevoren heeft gedronken.]

- neys  - nieuws. Dit woord is opgenomen omdat het Vallekeswirds twee verschillende woorden heeft voor ‘nieuws’, namelijk ‘neys’ [iets wat nieuw is] en ‘nieuws’ in dezelfde betekenis als in het Nederlands.  - Dae wefke dae op d’n tillevizie ut nieuws lehst, hi iederen dag iets neys án.  [De mevrouw die op televisie het nieuws voorleest, heeft iedere dag iets nieuws aan.]

- (ut) neyt  - nieuwe kleren.  - Ons vrouw von daettie vur de brölluft niks fusoendelijks mir hai um án te trekke, dus hij is efkes gôn statte en nou issie hummel int neyt.  [Mijn vrouw vond dat ze voor de bruiloft niets fatsoenlijks meer had om aan te trekken, dus is ze even naar de stad geweest en nu heeft ze allemaal nieuwe kleren aan.] 

- niemus  - niemand.  - Vrueger wazzut maer ne schroale, maer nou is dieje’n oudste van d’n Biem zunnen breje daettie vur niemus án de kante gi.  [Vroeger was hij maar iel, maar nu is die oudste zoon van Biemans zo sterk dat hij voor niemand uit de weg gaat.] 

- ninnie!  - nee hoor!  - Ons moeder docht dae dieje klaenne mee un fiep wel op zow haoewe mee kwehke, maer ninnie, hij ging allihn maer hádder tekeer!  [Mijn moeder dacht dat het kindje met een speentje wel op zou houden met huilen, maar nee hoor, hij ging alleen maar harder tekeer.] De tegenhanger van deze ontkenning is 'jawael!'.

- ninnie-nih  - nee hoor! Maar liefst drie keer ontkennend!

- nirklappe  - zowel omlaag klappen als vallen.  - Ge moet ötkehke dae ge dur nie nirklapt mee oew fietske nou mee ut glad!  [Je moet uitkijken dat je niet valt met je fiets nu het glad is.]

- nirklaeddere  - vallen. Net als bij ‘nirklappe’ gecombineerd met ‘dur’: dur nirklaeddere. ‘Dur’ wordt vaak met ‘dat je’ samengetrokken tot ‘daegger’: - kekt öt daegger nie nirklaeddert! 

- noajoar  - najaar, herfst. Net zoals het woordje ‘lente’ bestaat ook ‘herfst’ niet in ons dialect. Zie ‘vurjoar’.

- nôdderand  - naderhand, later.   - Van de wehk verrekkes gesport mee zun alle, maer nôdderand stikte’n ik de moord van de spierpehn!  [Afgelopen week intensief gesport met z’n allen, maar later verging ik werkelijk van de spierpijn!]      

- nóddig  - nodig.  - Wa hedde ammel vur getög nóddig um zun kast van d’n Ikea in mekaar te zette?  [Wat heb je allemaal voor gereedschap nodig om zo’n kast van Ikea in elkaar te zetten?]

- nondedju  - bekende en veelgebruikte vloek in Brabant. Ter geruststelling van de bewoners van de Bible Belt: de vloek is meestal geheel inhoudsloos en staat volledig los van de oorspronkelijke betekenis. Deze krachtterm, die een verbastering is van het Franse 'au nom de dieu', wordt vaak gebruikt om verbazing uit te drukken en de klemtoon verschuift dan naar de eerste lettergreep die ietsje langer wordt aangehouden: - Nondedju, dae haj ik van hum niet gedocht!  [Sóó hé, dat had ik van hem niet verwacht!] Genoemde godslastering kan uiteraard ook als een nadrukkelijke vloek worden gebruikt bij frustratie, pijnlijk letsel, vermaning en verwensing. Wilt u zich wat beheerster uitdrukken, dan zijn de hierna volgende dialectwoorden betere alternatieven…

- nondedjuke  - vlinderdasje.   - Bij un galapak hurt un schón wit overhemd mee froezels en un nondedjuke, vehn ik.  [Bij een galapak hoort een mooi wit overhemd met ruches en een vlinderdasje, vind ik.]

- nondedjuus  -  heel veel.  - As ge mee honderdtwintig tege’n unnen bohm knalt mee oewe woage en ge mankeert niks, haedde nondedjuus veul geluk gehad.  [Als je met 120 tegen een boom knalt met je auto en je mankeert niets, heb je heel veel geluk gehad.]

- nondedomme  - waarschijnlijk een samentrekking van ‘godverdomme’ en ‘nondedju’. Evenals ‘nondedju’ ook vaak gebruikt om verbazing uit te drukken, maar deze contaminatie komt in het algemeen zachter over bij de luisteraar. [Bij verbazing krijgt ‘non’ opnieuw de klemtoon met verlenging van de uitspraak en dat geldt ook voor onderstaande woorden.]

- nondedommes  -  heel veel (vergelijk ‘nondedjuus’.)

- nondeknetter  -  de minst stuitende uitspraak bij verbazing et cetera, net als… 

- nondepie  -  zachte versie van voorgaande verwensingen.

- nondepies  -  heel veel.

- nooi  -  niet graag, met tegenzin. Vergelijk Nederlands ‘node’.  - Onzen Henk zallut wel nooi doen, maer dur moet urst snuoew gerömd worre vur we van plak kenne!  [Henk (familie) zal het wel niet graag doen, maar er moet eerst sneeuw geruimd worden voordat we hier weg kunnen!]

- nôvenant  - naar verhouding, verhoudingsgewijs.   - Nôvenant daettie vùrrige wehk zun grohte bakkus hai daettie dae wellis efkes ging doen, gebeurt ur maer verrekkes waennig!  [Vorige week had hij nog een grote mond dat hij dat weleens eventjes zou gaan doen, maar naar verhouding gebeurt er ontzettend weinig!]

- nù-nù-nù-nù-néu!  - nee hoor, absoluut niet! Altijd op dezelfde manier uitgesproken, met de klemtoon op het tweede en het laatste woordje. 

- nut   - slordig.  - Ik von dae tegelwaehrik in de badkámmer van Johnne zùmaer nut afgewerkt, hurre.  [Ik vond het tegelwerk in de badkamer van John zeer slordig afgewerkt, hoor.] 

- nut  - sensueel/seksueel getint.  - As zunne kámmeroad ur un par ophi, kennie nooit is gewohn wa vertelle, ut moet altijd nut zen!  [Als zijn vriend een paar glazen op heeft, kan hij nooit eens gewoon wat vertellen, het moet altijd over seks gaan!] 

- nutte mop  - schuine mop.

- nutte proat  - Ik hebbum naet nog gezeed daettie bij al die klehn jong nie zunne nutte proat moet hebbe!  [Ik heb hem net nog gezegd dat hij bij al die kleine kinderen niet zulke seksueel getinte dingen moet zeggen!]

- nut gezicht  - slordige, onafgewerkte aanblik.  - Die van ons ventut altijd zun nut gezicht as ge bij ut schildere ók de muere rákt.  [Mijn vrouw vindt het altijd een slordige aanblik als je bij het schilderen ook de muren raakt.]

- nutterik  - beziger van ‘nutte proat’.

- nutzak  - de ergste benaming voor een beziger van ‘nutte proat’.

- nuzzik  - omslagdoek voor dames.

- nijig  - heetgebakerd, met een kort lontje.  - Zeggut maer nie daege unnen bluts in d'n auto het gereje, want dan wordt vájers mee nijig!  [Zeg het maar niet dat je een deuk in de auto hebt gereden, want dan wordt vader meteen woest!]

- (ne) nijige  - opgewonden standje, driftkikker.

O. VAN OCHAEHRUM TOT OVERNEYT.      55

- ochaehrum!  - och arme!/wat zielig!  - Ik zag gistere op d’n tillevizie dae die behre mee zun pohte in zun grohte klem zate. Ochaehrum, die bisjes!  [Ik zag gisteren op de televisie dat die beren met hun poten in zo’n grote klem zaten. Wat zielig voor die beestjes!] Ook kan het woord worden gebruikt als bijvoeglijk naamwoord: ‘Wa erg vur die ochaehrum kiendjes!’  [Wat erg voor die zielige kindjes!] 

- oepere  -  het verzorgen van de aanvoer van materialen en hulpmiddelen in de bouw.   - Die manne maetste zù godvernakend rap daesse mee oepere bekant nie konne bijbehne.  [Die werklui metselden zo ontzettend snel dat ze het met opperen bijna niet konden bijbenen.] 

- oeperman  - man die oppert.   - Dae ware me vrueger un por onbesnutte knoeste, die oepermanne, maer asse firtig ware, wást ók gedôn.  [Dat was een groep ongelooflijk sterke kerels, die oppermannen, maar als ze veertig waren, waren ze helemaal op.] 

- oh!  - o! Hoewel het slechts uit één letter bestaat, is dit toch een van de meest fout geschreven woordjes in het Nederlands. Dit is waarschijnlijk onder invloed van de Engelse spelling ‘oh’ voor deze uitroep. In het Brabants bestaat hiervoor alleen de uitspraak met de klinker van ‘koren’.  - Oh, dae wizzik nie.  [O, dat wist ik niet.]

- ohm  - vroeger veelal gebruikt als achtervoegsel na de voornaam van de oom. Dus in plaats van ‘ome Jan’, werd er ‘Janohm’ gezegd. Een bekend liedje uit de tijd dat deze constructie werd gebruikt is: ‘Janohm, Janohm, zet oew gat is tege d’n bohm en roept dan nog is Janohm!' 

- ôjum  - adem.  - Zunne’n ôjum rohk hummel nor de snehvel, dus wassie wirres op zuyp geweest!  [Zijn adem rook sterk naar jenever, dus hij was weer eens op stap geweest!] 

- ôjumme  - ademen.  - As ge ne keer op de gloas van oewen bril ôjumt, kendum vul behter poetse.  [Als je een keertje op de glazen van je bril hijgt, kun je hem veel beter schoonmaken.] 

- óllienutje  - pinda. 

- onbesnut  - onbeschaafd, onbeschoft.  - Hoe meer dae d’n dieje van Waehnes zöpt, hoe onbesnutter daettie wordt.  [Hoe meer die jongen/man van de familie Wijnen drinkt, hoe onbeschofter hij wordt.] 

- onbesnut  - ontzettend, heel erg.   – Jae, ik heb un blöoew ohg, maer hoe konnik nou wete dae dieje vent zù onbesnut staehrik was?  [Ja, ik heb een blauw oog, maar hoe kon ik nou weten dat die man zo ontzettend sterk was?] 

- onderwege(s)  - onderweg.  - Hoi vrouwke! Ik ben de weg kweht, maer ik ben onderwege nor Morris; wá kant moet ik dan op?  [Hallo mevrouw! Ik ben de weg kwijt, maar ik ben onderweg naar Maarheeze; welke kant moet ik dan op?] 

- ongepaermutteerd  - onverantwoord.  - Tis toch ongepaermutteerd um die maeskes soame in d’n donkerte dur de bosse nor school te loate fietse!  [Het is toch onverantwoord om die meisjes samen in het donker door het bos naar school te laten fietsen!]

- ongerustigheid  - ongerustheid.    

- ongeziens  - zonder vooraf te (be)kijken.  - Ik zee dae ik nog un plátje thuys hai ligge van Elvis en Bep gaf ur ongeziens un tientje vur!  [Ik zei dat ik thuis nog een plaatje van Elvis had liggen en Bep gaf me daar zonder het te bekijken een tientje voor!]

- onjeklonje  - Eau de Cologne. Vroeger het meest verkochte geurtje, samen met Soir de Paris, dat op nummer 1 stond bij de rijpere dames. 

- onnéuzel  - onbetekenend.  - Wil ken zun aeige nog wel druk moake of zun aei án de buytekant wit of bruyn is; ut is toch te onnéuzel!  [Wil kan zich nog wel druk maken over of zijn ei aan de buitenkant wit of bruin is; het is toch te flauw voor woorden!] 

- ontiegelijk  - heel erg.  - Ge wit dae we ontiegelijk veul án öoew en die van öllie te danke hebbe.  [Je weet wel dat wij heel erg veel aan jou en je vrouw te danken hebben.] 

- opbutse  - uitdagen, ophitsen.  - Ik wil oe nie opbutse, maer ik wil un wedje moake dae gij jullië vádder nie án zun órre dörruft te trekke.  [Ik wil je niet ophitsen, maar ik wil wedden dat jij je vader niet aan zijn oren durft te trekken.]

- opdoen  - opruimen.  - Zoh, we hebbe’n efkes goeien buert gehad, maer nou goi ik gaoew durdoen, want ik moet nog griesele en al die bloar opdoen!  [Zo, we hebben even een leuk gesprek gehad, maar nu ga ik gauw voortmaken, want ik moet nog harken en al die bladeren nog opruimen.]  

- opfietse  - met de fiets een eindje gaan rijden.  - Die van ons zee: “Tis goei wirke vandoag; we kenne efkes opfietse nor Bels en dan mee impersant doar un frietje vatte.”  [Mijn vrouw zei: “Het is lekker weertje vandaag; we kunnen even naar België fietsen en dan gelijk daar een patatje eten.”] Zie 'oplohpe'.   

- opfikke  - opbranden.  - Onze vádder hai zù veul getraellael gehad, dae zun sjekske ondertusse hummel was opgefikt.  [Mijn vader had het met allerlei onbenullige dingetjes zo druk gehad, dat zijn sjekkie ondertussen helemaal was opgebrand.]

- opin  - op/in elkaar.  - En ut haendigste van die terrasstuelekes is daege ze schón opin kent tahse en dan hedde nie zùveul plak nóddig.  [En het gemakkelijke van die terrasstoeltjes is dat je ze mooi in elkaar kunt stapelen en dan heb je niet zo veel plaats nodig.] Ook 'opin'.  

- opjuyne  - opfokken.  - Zit die jong nou toch is nie ammel zù op te juyne; ge môkt ze zù gaek as un karrad!  [Fok die kinderen toch eens niet zo op; je maakt ze helemaal gek!] 

- oploaie  - oplichten.  - D’n dieje van Waehnes hi me godnondedjuus opgeloaie mee dae twiddehans autooke; alle kirres ken ik trug nor de graas mee dae kutding!  [Meneer Wijnen heeft me behoorlijk opgelicht met dat tweedehands wagentje; elke keer moet ik terug naar de garage met dat rotding!]   

- oplohpe  - gaan wandelen.  - Vurdae we án de middig beginne, kenne we mee dees weer misschien uerst wel efkes un stukse’n oplohpe, nie?  [Voordat we aan de lunch beginnen, kunnen we misschien eerst wel even een eindje gaan wandelen met dit weer, hè?] Zie ‘opfietse’.

- opnaeie  - uitdagen, ophitsen. Zie ‘opbutse'. 

- opnaeier  - ophitser, intrigant. 

- opneukerke  - iemand die klein van stuk is.  - Wa was dieje’n aoewe van Hazes toch eigelijk maer un opneukerke, hè?  [Wat was die meneer Hazes senior toch eigenlijk maar klein van stuk, hè?] 

- opsnije  - tot aan het einde in schijfjes of sneetjes snijden.  - As ge nou toch bezig bent, kende mee impersant dieje cake al hummel opsnije, want dahlijk komme’n ur wir un dil op oewe verjoardug.  [Als je nu toch bezig bent, kun je gelijk die cake al helemaal in sneetjes snijden, want zo meteen komen er weer een aantal gasten op je verjaardagsfeestje.] 

- opsnije  - kleine zijtakjes aan de onderkant van een boom wegsnijden of zagen.  - As ge die baerikkebéum int vurjoar regelmatig wá opsnijdt, schiehte ze ók rapper de hógt in.  [Als je die berken in de lente regelmatig ontdoet van de zijtakjes, schieten ze ook sneller de hoogte in.] 

- optahse  - opstapelen.  - As ge die stihn nou schón optahst, hedde ze vur de vat en hoefde nie zù gôn ligge te klohte.  [Als je die stenen nou netjes opstapelt, kun je ze mooi één voor één pakken en hoef je niet zomaar wat aan te rommelen.] 

- optahse  - ergens bovenop laden, leggen   - Ik denk daetter nog wel wa plak overbli en daegge al dieje klaennen bras doar dalijk nog wel bovenop kent tahse.  [Ik denk dat er nog wel wat plaats overbliift en dat je al dat kleine spul daar zo meteen nog wel bovenop kunt leggen.]

- opzuuhke  - zowel opzoeken als bezoeken.  - As ge in ut ziekenhuys ligt te pierohge noa un ópperasie is ut altijd fijn assoe efkes kômme opzuuhke.  [Als je in het ziekenhuis zomaar wat ligt te liggen na een operatie is het altijd fijn als ze je eventjes komen bezoeken.] 

- oranjese  - oranje, zowel als bijvoeglijk als zelfstandig naamwoord.  - As gij kont kiehze tusse unnen blöwe’n of nu’n oranjese fiets, welleke zode gij dan vatte?  -- D’n oranjese!  [Als jij kon kiezen tussen een blauwe of een oranje fiets, welke zou jij dan nemen?  -- De oranje!] 

- ôrrig   - eigenaardig.  - As ge vent dae dae Vallekeswirds zùmaer ôrrig klinkt, dan hedde op dees site hummel gin zak te zuuhke, môtje!  [Als je vindt dat dat Valkenswaards zomaar eigenaardig klinkt, dan heb je op deze site helemaal niets te zoeken, vriend!] 

- ôrrig  - vreemd, raar.  - Daes nou toch ôrrig; ik hai mun lehsfietske naet nog op munnen toot stôn en nou kennik um nerregund mir vehne!  [Dat is nou toch raar: ik had mijn leesbrilletje net nog op mijn neus (hoofd) staan en nu kan ik hem nergens meer vinden!] ‘Vreemd’ kennen wij wel als ‘vrimd’, maar ‘raar’ bestaat niet in ons dialect. 

- ôrrige  - Een eigenaardig of raar iemand is ‘nun ôrrige’; voor vrouwen ‘un ôrrige’. 

- ôrrigheid  - aardigheid.  - Nou moete vur de ôrrigheid is mee gôn kehke hoe röoew dae d’n hof van d’n buerman durbij li…  [Nu moet je voor de aardigheid eens mee gaan kijken hoe onverzorgd de tuin van de buurman erbij ligt…]

- ôs  - aas bij kaartspellen. Aas om te lokken wordt ‘oas’ genoemd.

- ötbroake  - het vertellen van dingen, roddels of geheimpjes die niet zo gepast zijn.  - Wa d’n dieje van Schelles ur toch ammel ötbrôkt assie op un fisje wa gezope hi …!  [Wat meneer Schellens toch allemaal aan ongepaste dingen vertelt als hij op een feestje wat heeft gedronken…!]

- ötgerangeerd  - gedwongen stoppen.  - Ge kent wel un grohte lóds ahchter in oewen hof wille baoewe, maer as de geminte gin vergunning geft, bende gaoew ötgerangeerd.  [Je kunt wel een grote loods achter in je tuin willen bouwen, maar als de gemeente geen vergunning afgeeft, ben je daar snel klaar mee.]

- öthoale (op)  - aansturen (op).   - Wá zit dieje grehszak inins gezellig te doen mee alleman; hij zitter zeker op öt te hoale dae wij hum ók meenemme’n op stap!  [Wat zit die zeurpiet opeens gezellig te doen met iedereen; hij stuurt er zeker op aan dat wij hem ook meenemen als we gaan stappen!]    

- ötkiehze  - uitzoeken, kiezen. In ons dialect komt vaak de contaminatie voor, dat wil zeggen dat het voorvoegsel ‘uit’ van ‘uitzoeken’ foutief wordt gecombineerd met het werkwoord ‘kiezen’.  - Die jong van tegewórrig hebbe vórt zun ôrrig spulgoehd daegge nog niemer wit wágge vur ze in de winkel moet ötkiehze.  [De kinderen van tegenwoordig hebben zulk eigenaardig speelgoed dat je nog niet meer weet wat je in de winkel voor hen moet kiezen.]

- ötkômme  - als eerste beginnen bij kaartspellen.  – Ut is int algemihn de gewónte dae de koarter die links naeffe de gehver zit, moet ötkômme.  [Het is in het algemeen de gewoonte dat de kaartspeler die links naast de deler zit, als eerste moet spelen.] Zie ook ‘ötspeule’.

- ötlaebbere  - kleding die te groot en los is geworden door het dragen.  - Furrig joar hai Sjan mee Sinterkloas un schón truy vurrum gebreje en die hittie zuveul gedroage daettie al án alle kante is ötgelaebberd.  [Vorig jaar heeft Sjan met Sinterklaas een mooie trui voor hem gebreid en die heeft hij zo vaak gedragen dat die hem al veel te groot is geworden.]

- ötlegge  - zowel iets uitleggen als lappen.  - As wij in Vallekeswird mee un por man op stap gôn, legge wij altijd öt en dan haoewt ur inne van ut gruepke ut pötje bij.  [Als wij met een paar man in Valkenswaard op stap gaan, lappen we allemaal en dan heeft een van ons groepje het potje.]

- ötlöbbese  - uitrekken.  - D’n ellestiek van ons oma z’n fuyk was vórt hummel ötgelöbbesd en toen hisse maer un ney gekocht.  [Het elastiek van de grote onderbroek van mijn oma was onderhand helemaal uitgerekt en toen heeft ze maar een nieuwe gekocht.]

- (dur) ötnaeie  - weggaan/weglopen.  - Zoh, tis wir loat genóg geworre; wij zalle’n ur is ötnaeie!  [Zo, het is weer laat genoeg geworden; wij zullen eens weggaan!]  /  - As wij vrueger buyte spulde’n en we zage’n unne pliesie ánkómme, dan naeide wij ur öt as hoas ók al hadde we niks gedôn.  [Als wij vroeger buiten speelden en we zagen een agent aankomen, dan liepen wij als hazen weg ook als we niets hadden gedaan.] Het zinnetje ‘ik naei ur öt’ wordt voor de grap vaak vernederlandst tot ‘ik naai de ruit’. 

- (dur) ötschaeie  - ophouden, stoppen.  - Schaeit nou onderhand is öt mee dae slap gezihver ammel over dae rohke nie gezond vur oe is; moeit oe aeige mee oew aeige moeisels.  [Houd nou onderhand eens op met dat flauwe gemekker over dat roken niet gezond voor je is; bemoei je liever met jezelf.]

- ötschare  - leeglepelen, leeglikken.  - As ons moeder beslag hai gemákt vur cake, móggik de schoal altijd ötschare.  [Als mijn moeder beslag had gemaakt voor cake, mocht ik de schaal altijd leeglikken.]

- ötspaelle  - helemaal uitlezen.  - As ge ginnen tehd het vandoag, dan lehzde maer wá vlugger; ge hoeft dieje krant ók nie elleken dag hummel öt te spaelle.  [Als je vandaag geen tijd hebt, dan lees je maar wat vlugger; je hoeft de krant ook niet elke dag helemaal uit te lezen.]     

- ötspeule  - als eerste spelen bij kaartspellen. Zie ook ‘ötkômme’. ‘Dur ötspeule’ wordt gebezigd bij kaartspelen wanneer je hebt gewonnen.  - Ik hai nie gedôcht daewer öt zouwe speule, maer die leste sloag mee die schuppes môkte veul goehd.  [Ik had niet verwacht dat we zouden gaan winnen, maar die laatste slagen met schoppen maakten veel goed.]

- öttelle  - uitrekenen.  - Geft is efkes un pùpierke’n án, dan zal ik is öttelle hoeveul dae gij vur die lapbónne moet aftikke.  [Geef eens even een papiertje aan, dan zal ik uitrekenen hoeveel jij voor die tuinbonen moet betalen!]   

- overhenne  - overheen.  – As die tôffel un bietje te lillik is um zoh nir te zette op ut fisje, dan góit ur maer ekkus un kleedje overhenne.  [Als die tafel een beetje te lelijk is om zo neer te zetten op het feestje, dan gooi er maar even een kleedje overheen.]

- overneyt  - opnieuw.  - As ge iets nie tegoei gedôn het bij oew aeige, kendet ut beste overneyt doen, want dae bledde altijd zien!  [Als je iets niet goed hebt gedaan in je eigen huis, kun je het het best opnieuw doen, want dat blijf je altijd zien!]

P.    VAN PAERD TOT PUZELE.       100

- paerd  - paard. 

- paerdjesmeule  - ouderwetse benaming van een mallemolen, toen deze alleen nog paardjes had voor de kinderen. 

- pahse  - zowel passen als slaan met een voorwerp, nooit met de hand. Voor zover bekend uitsluitend gecombineerd met ‘in oewe naek’ in deze laatste betekenis.  - Asse bij mehn ‘snahchs inbrehke, moeter nie van verschiehte azzik ze un end haoewt in zunne naek pahs!  [Als ze bij mij ’s nachts inbreken, moet je er niet van staan kijken als ik hen met een stok in de nek sla!]

- paehne  - lange, in elkaar gegroeide wortels van doorgeschoten gras. Soms moesten we eerst ‘paehne schudde’ (graswortels wegsteken met een riek en het zand afschudden) voordat een stuk land kon worden aangeplant.

- paehrs  - paars. 

- pakke  - is alleen inpakken, bijvoorbeeld van koffers. Het Vallekeswirdse werkwoord voor het Nederlandse ‘pakken’ is altijd ‘vatte’.  - Pirke vat mehn altijd bij mun órre!  [Peter pakt mij altijd bij mijn oren!]  Wanneer er wordt gezegd dat ze ‘dur inne gôn vatte’, dan betekent dat óf dat ze met iemand gaan vechten óf dat ze samen een biertje gaan drinken. 

- pakkendroager  - bagagedrager op de fiets.

- pas  - onlangs, pas geleden. In deze betekenis krijgt het woordje ‘pas’ de hoofdklemtoon in de zin.  - Hé, nou zie ik inins daesse die aoew knippe die hier stónne hummel afgebroke hebbe! Is dae al lang zoh?  -- Nih, nou pas!  [Hé, nu zie ik opeens dat ze die oude huizen die hier stonden helemaal hebben afgebroken! Is dat al lang zo?  --  Nee, pas geleden!]     

- peekoffie  - koffievervanger van cichoreiwortel. Vaak werden voor de smaak een paar schepjes hiervan toegevoegd aan de koffie voordat die werd gezet. Het bekendste merk van deze koffievervanger was Buisman, waarvan de naam werd vereenzelvigd met het product; vergelijk Maggi voor soeparoma en Luxaflex voor horizontale blinden.   - Vrueger hadde ze allemôl un pötje Buisman langs de koffiebus stôn, want un bietje peekoffie durbij gaf ne wá pittigere smoak.  [Vroeger had iedereen een potje Buisman naast de koffiebus staan, want een beetje koffievervanger erbij gaf een wat pittigere smaak.]              

- peettante  - peettante. Ook in het vrouwelijke geval wordt het door mensen van ‘bove de Sloht’ steevast vertaald als ‘peetmoeder’.

- pehperkoek  - ontbijtkoek. Een van de hardnekkigste woorden om het Brabants te verlaten. Vaak vernederlandst tot ‘peperkoek’ in plaats van ‘ontbijtkoek’, zoals de lekkernij eigenlijk heet. 

- pel  - schil.  – Ik doe die pel van munne’n appelesien en ut spierst zoh rehcht in mun ohge en pikke daet dee, jonge!  [Ik doe de schil van mijn sinaasappel en het spettert precies in mijn ogen en dat prikte me toch, jongen!]

- pens  - buik.  - D’n dieje van Coxe hi zunne verrekte vette pens daettie um zaehluf niemer ken zien hange.  [Die man (jongen) van Cox heeft zo’n ontzettend dikke buik dat hij hem zelf niet meer kan zien hangen.] 

- permetere  - klaaglijk, maar opstandig zeuren.  - Onze Piet li ammel te permetere daetter nooit gin man mee haehlupt um alles kloar te zette as we un fisje hebbe.  [Piet (familie) is steeds aan het zeuren dat er nooit iemand meehelpt om alles klaar te zetten als wij een feestje hebben.]

- piehpgôtje  - (piep)gaatje, maar uitsluitend gebruikt in kindertaal.   - Gij het un piehpgôtje'n in oew bruekske, maenneke!  [Jij hebt een gaatje in je broekje, ventje!] Dit woordje werd ook gebruikt om na het eten te controleren of het kindje wel genoeg had gegeten; met de wijsvinger werd dan in het buikje geduwd om te voelen of daar nog 'piehpgôtjes' zaten.

- piek!  - gezegd wanneer iemand die zich aan het uitrekken is door iemand anders in de buik wordt geprikt met de wijsvinger. 

- piek  - het halen van één slag bij ‘rikke’; ook wel 'pico' genoemd. 

- pieke  - zowel pieken als het halen van slechts één slag bij het kaartspel ‘rikke’. 

- piekup  - pick-up, platenspeler.  - D’n allerurste piekup die wij hadde, zat in un houtere kist en ge kont ur ók 16 en 78-toere ploate op afspeule.  [De allereerste pick-up die wij hadden zat in een houten kist en je kon er ook 16 en 78-toeren platen op afspelen.]

- pieleke  - behalve een kleine plasser ook een kuikentje.  - Ik vehn ut altijd schón as int vurjoar al die pielekes ahchter de kiep ánlohpe!  [Ik vind het altijd mooi om te zien als al die kuikentjes achter de kip aanlopen in de lente!]

- pielwaehrikske - priegelkarweitje.  - Ut is me wel un pielwaehrikske um diejen droad dur dae éugske van die nôld te krehge!  [Het is wel een priegelkarweitje om die draad door het oogje van die naald te krijgen!] Zie ‘gepiel’ en ‘piele’. 

- pier  - zowel een pier (in zee bijvoorbeeld) als een regenworm.  - Die twih stónne soame zù hevig te vrije dae de piere öt de grond kwame’n um te kehke.  [Dat stelletje stond zo uitgebreid te zoenen dat de regenwormen uit de grond kwamen om te kijken.] 

- pierebadje  - het kinderbadje bij een zwembad.  - Toen ur nog geschaeie wier gezwomme bij de Oase, lag ut pierebadje án de kant wor de vrouwe mee de klehn manne hene moeze en ut mansvolk ging nor ut ahnder bad mee de duykplank.  [Toen er nog gescheiden werd gezwommen bij zwembad de Oase lag het kinderbadje aan de kant waar de vrouwen met hun kinderen naartoe moesten en de mannen gingen naar het andere bad met de duikplank.] 

- pierohge  - futloos liggen.  - Ik vuulde mun aeige gistere nie hummel tegoei en ik kon allihnig zùmaer wa ligge te pierohge’n op de bank.  [Ik voelde me gisteren helemaal niet lekker en ik kon alleen maar wat futloos op de bank liggen.] Zowel bij ‘pierebadje’ als bij ‘pierohge’ wordt de -ie- uitgesproken zoals in ‘zie’, niet ‘pier’. 

- piezema  - schertsend kinderwoordje voor pyama.  - Zoh, nou urst oewe piezema án, taendjes poetse en dan madde nog ekkus opblehve.  [Zo, nou eerst je pyama aan, tandjes poetsen en dan mag je nog even opblijven.] 

- pihtohm  - peetoom. Omdat dit woord bij niet-katholieken in het noorden des lands zo goed als onbekend is, wordt het vanuit het Engels in de ondertiteling vaak foutief vertaald als 'peetvader', met name in maffiafilms.

- pikkeldroad  - prikkeldraad. 

- pikker  - doorn.  - As ge brembezies gôt plukke, moete vernakend goehd ötkehke vur al die pikkers anders hedde zoh un kraep op oew aehrum.  [Als je bramen gaat plukken, moet je donders goed uitkijken voor al die doorns anders heb je zo een schram op je armen.] 

- pilske  - biertje. Échte Vallekeswirdse mensen bestellen in de kroeg nooit een biertje, maar altijd een pilske. Biertje is een term van boven de rivieren. Zie ‘kleintje’. 

- pin  - behalve een ijzeren pen ook de benaming voor iemand die gierig is. - Ge zallut nie geléuve, maer Jánnus is un echte pin; te giehr um ók maer un döbbeltje öt te gehve.  [Je zult het niet geloven, maar Janus is een echte vrek; te gierig om ook maar een dubbeltje uit te geven.] 

- pinaehgtig  - gierig, de geaardheid van iemand die een ‘pin’ is.

- pin(nen)dol  - pintol. Werd uitsluitend gebruikt door meisjes. 

- pindolle  - spelen met een pintol door er met een zweepje naar te slaan. 

- pinegel  - egel.  – Wel sund daetter op de weg ieder joar zùveul pinegeltjes hummel platgereje worre!  [Wel jammer dat er ieder jaar zoveel egeltjes op de weg helemaal worden platgereden!] Zie 'stekelvarken'.

- pingwing  - pinguin.   

- Pinkineeske  - Pekineesje. 

- (de) Pinksterdoag  - Eerste en Tweede Pinksterdag. 

- Pinkstere  - Pinksteren. De enige reden waarom dit woord is opgenomen, is dat ook dit Christelijke feest het lidwoord ‘de’ kan krijgen:  - Mee de Pôsse kende nog óit snuoew en rehgen verwôchte, maer mee de Pinkstere ist wel dikkels al goei wirke.  [Met Pasen kun je nog ooit sneeuw en regen verwachten, maar met Pinksteren is het wel vaak al lekker weertje.] Op 29 mei 1955, Eerste Pinksterdag, stond bij Oudenrijn de allereerste file ooit in Nederland. Mevrouw en Meneer Meeuwis besloten op die dag naar België te rijden op de motor en verwekten daar hun eerste spruitje: Henkie!

- pinne  - zowel pinnen als gierig zijn, op je centjes letten.  - Sommigte kenne zù verrekkes gôn ligge te pinne, daesse nor de Lidl gôn umdae ut doar unne stuyver goeiekópper is.  [Sommigen kunnen zo ontzettend gierig zijn, dat ze naar de Lidl gaan omdat het daar een stuiver goedkoper is.] 

- pinne  - stekels.  - Umdae unne pinegel maer un klaehn bisje is, moet ie zun aeige verdedige mee de schaehrepe pinne dietie hi.  [Omdat een egeltje maar een klein beestje is, moet hij zich verdedigen met de scherpe stekels die hij heeft.] 

- pinnehske  - punaise.  - Um oewen hakdol steviger te moake, döoewde wij doar bezijes unnen bult pinnehskes in.  [Om je haktol steviger te maken, duwden wij daar een hele hoop punaises in aan de zijkant.] 

- pinneke  - vervelend, onaardig meisje.  - Wán pinneke is ons buermaeske toch: wel altijd hier kômme speule, maer ne keer ons Han haehlepe, ho maer!  [Wat is ons buurmeisje toch een onaangenaam ding: wel altijd hier komen spelen, maar een keertje ons Han helpen, ho maar!]

- pinzak  - de meest onaardige benaming voor iemand die gierig is.  - Ik zee tege’n Atte daettie toch wel ne godnondedjuse pinzak was assie op ut terras nooit gin fóike geft!  [Ik zei tegen Ad dat hij toch wel een echte vrek was als hij op het terras nooit eens een fooitje geeft!] 

- pismaenneke  - tenger, min ventje.  - Eddy is echt un pismaenneke; ge kent um mi inne vinger haendig umdöoewe.  [Eddy is echt een min ventje; je kunt hem met één vinger gemakkelijk omduwen.] 

- pispötjes  - haagwinde. 

- pitse  - met tegenzin hele kleine hapjes eten.  - Et toch is ne keer wa dur; ge zit al d’n hullen tehd zumaer wa te pitse án tôffel!  [Eet toch eens wat door; je zit al de hele tijd zomaar wat met tegenzin weinig te eten aan tafel!] Zie ‘pitser’. 

- pitse  - met de nagels van duim en wijsvinger knijpen.  - As ge nou nie mee nor mehn löstert, zallik oe dalijk is in oewen aehrum pitsen, hurre!  [Als je nu niet meteen naar mij luistert, zal ik je dadelijk eens gemeen in je arm knijpen, hoor!] 

- pitser  - iemand die over het algemeen een slechte eter is. Zie 'frehtzak'. 

- pláddak  - platdak.

- plaek  - plak, lijm.  - Vrueger hadde wij van die flaeskes mee van dieje gelsige plaek urrin en un rubbere tuutje!  [Vroeger hadden wij van die flesjes met een geelachtige lijm erin en een rubber tuitje!]

- plaekke  - plakken, lijmen.

- plaekplôtjes  - plakplaatjes. Deze zaten vroeger in de verpakking van kauwgom en andere versnaperingen. Het systeem was gemakkelijk: huid bevochtigen waar je het plaatje wilde hebben, plaatje erop, even de achterkant nog wat vochtig maken en voilà ..., je kon ruig rondlopen. Deze term werd ook bij wijze van grap gebruikt voor mensen die echte tattoos hadden; destijds een extreme zeldzaamheid!

- plaekzak  - onverzorgde en onhygiënische viezerik.  - Zitte nou dóár wir op oew kniejes in diejen drabbik; wa bende toch ók ne plaekzak ók, hè…?  [Zit je nu dáár weer op je knieën in die viezigheid; wat ben je toch ook een viezerik, hè…?] Zie 'Maekplaek'.

- plak  - zowel een plak vlees als een plek, plaats.  - Mister, mister, ik wil nie kleppe, maer Pietje'n is naet gewohn op mehn plak gôn zitte!  [Meester, meester, ik wil niet klikken, maar Pietje is zojuist gewoon op mijn plaats gaan zitten!] Zie 'plakke'.  

- plakke  - zowel het meervoud van plak als van een plek, plaats.  - Ze zen in Vallekeswird de lesten tehd op verscheyene plakke'n án de weg bezig. De geminte hitter zeker te veul… [Ze werken de laatste tijd op verschillende plaatsen aan de weg in Valkenswaard. De gemeente heeft zeker te veel geld…] 

- pleitheine  - verdwenen, weg.  - Ik maende op dae fisje nog efkes mee um te buerte, maer ie was zoh pleitheine… [Ik wilde nog even een praatje met hem maken op dat feestje, maar hij was zo weg…] 

- pliesie  - politie.

- pliesieuur  - tijdstip waarop de politie ging controleren of de cafés op tijd werden gesloten.

- plimpe  - wimpers.  – Dae maeske hi zun nondedjuse lahng plimpe; dae ken hôst nie anders as dae die opgeplaekt zen!  [Dat meisje heeft zulke ontzettend lange wimpers; het kan haast niet anders dan dat die opgeplakt zijn!] 

- plödderke  - klein of jong iemand, die gemeen en achterbaks kan zijn.  - Wa is die jongste van Ôrtse toch un vuyl plödderke: zaehluf ut grutste woord, maer dan gewohn alles verrôie as de pliesie kumt!  [Wat is het jongste meisje van de familie Aarts toch een achterbaks meisje: zelf overal aan meedoen, maar dan gewoon alles verraden als de politie komt!] 

- ploffe  - geluksspelletje om te bepalen wie wint of uiteindelijk de grote verliezer is. ‘Ploffe’ moet met minimaal drie spelers worden gespeeld en de deelnemers stellen zich op in een kring. De rechterhanden worden uitgestoken tot deze volledig bij elkaar zijn of elkaar zelfs raken en op het ritme van het begeleidend tellen -“een, twee, drie”- worden zij op en neer bewogen, om vervolgens op het woordje ‘plof’ op de opgeheven rechterknie te worden gelegd. Dit kan zowel met de handpalm naar boven als met de rug van de hand. Degene die de positie van zijn hand anders heeft dan de rest van de spelers is de winnaar en roept: “ikke bof!” of, heel ondeugend, maar toentertijd nog wel toelaatbaar: “en Hitler is ne mof!”

Werd het spelletje na één keer ‘ploffe’ beëindigd, dan was er een winnaar; iemand die iets mócht doen. Werd er echter “doorgeploft” tot het bittere einde (waarbij degenen die al eens hadden ‘geboft’ immuun waren en slechts nog meededen voor het aantal spelers), dan was er een verliezer; iemand die iets móést doen! 

- (ne) plons  - een buitentoilet met slechts een gat in de zitplank. 

- plos  - pompon.  - Mee de carnaval hi d’n Tónder dik un muts op mee inne grohte plos bovenop en bezijes ammel klaehn plöskes.  [Met carnaval heeft meneer Toonders vaak een muts op met één grote pompon bovenop en allemaal kleintjes aan de zijkanten.] 

- dé plos  - het pluizige onderdeel dat in kermisattractie de rups onder de bal hangt.  - Azzik vrueger mee onze vádder in de rups ging, hattie zoh mee en dan de plos en dan móggik nónne keer meedraeie zonder te betoale…  [Als ik vroeger met mijn vader in de rups ging, had hij af en toe de pompon en dan mocht ik nog een keertje meedraaien zonder te betalen…] 

- plueze  - pluizen.  - As ge die pluyme die in de sloht stôn te lang bewoart, gôn ze noa un tedje verrekkes plueze en dan li hul d’n haerd vol mee diejen bras.  [Als je de pluimen die in de sloot staan te lang bewaart, gaan ze na een tijdje heel erg pluizen en dan ligt heel je huis vol met die troep.] 

- poelieje  - zowel pootjebaden als een beetje spelend in het water zitten. - Mee goei wirke zit dieje klaenne van onze Sjaak mistal zùmaer wá in ut wátter te poelieje.  [Met lekker weertje zit het kindje van Jack (familie) zomaar wat in het water te spelen.]

- poeliepaek  - laurierstaafdrop. De drop werd in een flesje met heet water gedaan en dan moest dat vervolgens donker worden weggezet om te trekken. Na een tijdje kon je het water drinken of na goed schudden alleen het schuim door een rietje opzuigen: ‘schömke trekke’, zie daar. 

- poemel  - gebruikt voor zowel personen als dieren en uitsluitend verbonden met het bijvoeglijk naamwoord ‘verwende’.  - Dieje joekel van d’n overkant is me toch ók unne verwende poemel; die kri allihnig vlis en dae wordt ók nog schón klehngesneje!  [Die hond van de overburen is me toch ook een verwend beestje; die krijgt uitsluitend vlees en dat wordt ook nog mooi kleingesneden!] 

- (un) poets  - een vrouw die haar huis vaak en grondig schoonmaakt.  - Alda is dees vurjoar al vur d’n twidde keer án de grohte schónmoak, maer jae, dae is dan ók un echte poets.  [Alda is deze lente al voor de tweede keer aan de grote schoonmaak, maar ja, ze houdt dan ook heel erg van een brandschoon huis.]

- (de) poets  - het schoonmaken.   - Ik maende ekkus un baekske koffie bij öoew te kômme doen, maer ik rij wir án, want ik zie daegge án de poets bent!  [Ik was van plan even een kopje koffie bij je te komen drinken, maar ik rijd weer door, want ik zie dat je aan het schoonmaken bent!]     

- poetse  - zowel poetsen (bijvoorbeeld koper of zilver) als schoonmaken.  - Ons vrouw hi hul ut huys gepoetst. [Mijn vrouw heeft het hele huis schoongemaakt.] 

- poetsvrouw(ke)  - werkster, schoonmaakster.  - Cóbba hi vrueger hul lang gewerkt as poetsvrouwke in ut huys van d’n aoewen börregemister.  [Coba heeft vroeger heel lang gewerkt als schoonmaakster in het huis van de oude burgemeester.] 

- poffe  - zowel poffen (kastanjes bijvoorbeeld) als slaan.  - As Johan zoh án de gang bli tege die manne van d’n baoew, hedde wellis kans daessum ongenadig op zun bakkus kômme poffe!  [Als Johan zo aan de gang blijft tegen die bouwvakkers, bestaat zeker de mogelijkheid dat ze hem hardhandig op zijn gezicht komen slaan!] 

- polleke  - handje in kindertaal.  - Geft oew pollekes maer is án, dan zal oma ur d’n bah is efkes vur öoew afhoale.  [Geef je handjes maar eens aan, dan zal oma er de viezigheid eens even voor je afhalen.] 

- pölleke  - pulken.  - Wánne smirlap, stittie hier in de bus vol volluk gewohn onbesnut in zun neus te pölleke!  [Wat een smeerlap, staat hij hier in een volle bus gewoon ongegeneerd flink in zijn neus te pulken.] 

- pölleke  - paaltje.  – De geminte zetter wellis van die lihge póllekes nir diege nie ziet en wor ge dan tegenán rijdt.  [De gemeente zet wel eens van die lage paaltjes neer die je niet ziet en waar je dan tegenaan rijdt.]

- *pôltje  - paaltje. Mengeling van Nederlands en Brabants; Vallekeswirds is ‘pölleke’.   

- pop  - zowel het meisjesspeelgoed als de benaming voor een sigaar met het omblad erom. Daarna moesten de poppen in de sigarenvorm om te drogen.

- pórtje  - poortje.  De enige reden waarom dit woord is opgenomen, is om aan te tonen dat de -o in onze streektaal een echt foneem is en geen allofoon [voor nadere uitleg zie introductie van het onderdeel ‘spelling’]. Dat wil zeggen dat de uitspraak anders is dan die van een glaasje port, een ‘pôrtje’. Om diezelfde reden komt de uitspraak voor -o op ons leesplankje tweemaal voor. Hetzelfde verschil geldt bijvoorbeeld voor ‘stón’ (stond) en ‘stôn’ (staan). 

- portret  - zowel een portret als een verwend, verwaand iemand.  - Moete nou echt d’n hulle godsganselijken dag alles maer bijgebrocht krehge; wa bende me toch ók un portret ók!  [Moet nou echt iemand de hele dag alles maar voor jou aandragen; wat ben je toch ook een verwend nest!] 

- (de) Pôsdoag  - Eerste en Tweede Paasdag. In ons dialect wordt het lidwoord ‘de’ gebruikt om beide dagen aan te geven. 

- (de) Pôsse  - Pasen. Ook hier komt het lidwoord ‘de’ voor.  - Mee de Pôsse ginge wij ’s maehreges op de Schôpsloht aeier zuuhke in de bosse.  [Met Pasen gingen wij ’s morgens eieren zoeken in het bos bij de Schaapsloop.] 

- Pôsvogel  - Paasvogel. In onze vroege jeugd (eind jaren vijftig/begin jaren zestig) werden de eieren met Pasen niet bezorgd door de Paashaas, maar door de Paasvogel. Mogelijk is deze vogel mettertijd vervangen door de Paashaas, die in Engelstalige landen als enige de eieren brengt. Net als met de introductie van Halloween en Black Friday, blijkt dat wij (lees: onze middenstand) erg vatbaar zijn voor de diverse feesten en tradities van met name Amerikaans-Engelsen.

- pot  - zowel pot als wc.  - Ik was gistere verrekkes án d’n dunne’n en ik moes hul d’n dag in de buert van de pot blehve!  [Ik had gisteren erge diarree en ik moest de hele dag in de buurt van de wc blijven!]     

- pótje  - zowel been als voet. Hoewel het letterlijk vertaald ‘pootje’ betekent, heeft het in het Vallekeswirds geen negatieve lading.  – Nog nóit opgevalle dae dae vrouwke van Hanse zun korte pótjes hai!  [Nog nooit opgevallen dat die vrouw van Hans zulke korte beentjes had!]  - Gieleke hi zun pótje in ut verband, want hij is gistere in ne spijker getróie.  [Gieleke heeft zijn voet in het verband, want hij is gisteren in een spijker getrapt.]

- pötje  - zowel een potje als een glaasje, maar dit laatste dan uitsluitend gevuld met bier.  - As we mekaar látter nog tegekômme, vatte we uerst efkes un pötje bier.  [Als we elkaar later nog tegenkomen, nemen we eerst nog even een biertje.]

- pótske  - een gehaakt of gebreid mutsje dat je aan de onderkant kunt vastknopen. Meestal voor baby’s, maar ook de mutsjes van de oude Brabantse klederdracht worden zo genoemd. 

- prakkezere  - zorgelijk denken.  - Ik hai wel gezien daettie ut nie haendig hai, want hij zat zù dik in zun aeige te prakkezere.  [Ik had wel gezien dat hij het niet gemakkelijk had, want hij zat zo vaak in zichzelf wat zorgelijk te denken.] 

- prakkezere  - bedenken, uitvinden.  - Unnen tillevizie wor ge tege kent proate en die dan ók duu wagge zegt; hoe prakkezeer dut toch?  [Een televisie waar je tegen kunt praten en die dan ook nog doet wat je zegt; hoe krijg je toch verzonnen?] Zie 'ötprakkezere'. 

- preut  - onaangename, zelfingenomen vrouw.  - Die preut van de gemintesikkeretárris docht daesse vur mog kruype bij de bank, maer ik heb die efkes zun órre gewahse!  [Die zelfingenomen vrouw van de gemeente-secretaris dacht dat ze mocht voordringen bij de bank, maar ik heb haar even op haar nummer gezet!] Dit woord wordt ook vaak gebruikt met het Brabantse woord voor ‘nieuwsgierig’, om aan te geven dat de spreker zich ergert dat een vrouw op een onaangename manier nieuwsgierig is: ‘un neysgierige preut’. 

- proat  - praat, onderverdeeld in ‘kôie en goeie proat’. Vaak komen deze twee termen bij elkaar voor als iemand nog niet bij het gesprek van anderen aanwezig was.  - Gullie het tônnie allihnig kôie proat over mehn verteld, hè?   -- Nih, over öoew kende niks anders as goeie proat hebbe!  [Jullie hebben toch niet alleen slechte dingen over mij verteld, hè? – Nee, over jou kun je niets anders dan goeie dingen vertellen!]

- pronkappels  - benaming voor sierpompoenen in de jaren zestig en zeventig.  

- pröpke  - zowel een propje als iemand die klein en gezet is.  - Dae vrouwke is echt un klaehn pröpke: honderd kilo en ne mehter fijftig hóg. [Die mevrouw is echt klein en gezet: honderd kilo en een meter vijftig lang.]

- prôts  - praatjes.  - Hij hai prôts genóg in de kroeg, tôddae diejen behr van ne vent um tege zun bakkus butste!  [Hij had praatjes genoeg in de kroeg, totdat die boom van een kerel hem op zijn gezicht sloeg!]     

- prutske  - vrouw die klein van stuk is.  - Bij d’n Aldi kon Annie nie bij de sjukladekuukskes op de boveste plank, want tis maer un klaehn prutske.  [Bij de Aldi kon Annie niet bij de chocoladekoekjes op de bovenste plank, want zij is maar klein van stuk.] 

- pruuhve  - zowel van iets proeven als veel te veel drinken.  - Adje zat in zun kroegske mee zun zuypmôtjes wirris te koarte en volop te pruuhve.  [Ad zat in zijn kroegje met zijn drinkmaatjes weer eens te kaarten en veel te veel te drinken.] 

- pruymedant  - ontevreden, pruilend meisje.  - Corrie kreeg un twiddehands woagentje vur zunne verjoardag, maer nih hurre, ut was nie goehd want pruymedant moez ne neyen hebbe!  [Corrie kreeg een tweedehands autootje voor haar verjaardag, maar nee hoor, het was niet goed want die pruim moest een nieuwe hebben.] Dit soort meisjes wordt ook vaak aangeduid als ‘pruymedant vant ledikant’. 

- puntjesvingers  - vingers, maar dan op een ongewenste plaats aanwezig. – Hé wefke, dae zen mehn spulle, dus doar hedde gewohn af te blehve mee oew puntjesvingers!  [Hé vrouwtje, dat zijn mijn spullen, dus daar heb jij met je grijpgrage vingers gewoon af te blijven!]

- pùrsies!  - precies!

- pùsjonkele  - doelloos rondlopen,ijsberen.  - We hadde soame afgesproke, maer hij dee de deur nie ope toen ik ánbelde, dus heb ik toen in de buert maer wa rond gepùsjonkeld tot daettie thuys was.  [We hadden samen afgesproken, maar hij deed de deur niet open toen ik aanbelde, dus heb ik maar wat doelloos rondgelopen in de buurt totdat hij thuis zou zijn.] 

- putázzie  - stamppot.  - Veul mense mákte vrueger un költje’n in de putazzie en doar deje ze dan unne lepel saus in vur de laekkerigheid.  [Veel mensen maakten vroeger een kuiltje in de stamppot en daar deden ze dan een lepel jus in voor de lekkere smaak.] 

- putte  - zowel met een emmer uit de put omhoog halen als veel drinken.  - Ge wit al tevurre dae ut mee Vahstenoavend wir volop putte wordt as die manne soame op zuyp gôn.  [Je weet al van tevoren dat het met Vastenavond weer volop drinken wordt als die mannen samen op stap gaan.] 

- pùtunneke  - primula, sleutelbloem.

- puyske  - iemand die klein van stuk is.  - Wimke is maer un klaehn puyske en zun vrouwke ók, dus wá dae betreft pahse ze kraek bij mekaar.  [Willempie is maar klein van stuk en zijn vrouw ook, dus wat dat betreft passen ze precies bij elkaar.]

- puzel  - de algemene oudere benaming voor ‘puzzle’. De korte klinker in dit Engelse woord werd tot voor kort in ons dialect nooit gebruikt, maar de televisie heeft de uitspraak langzaam maar zeker veranderd.

- puzele  - het oplossen van een ‘puzel’.

R.    VAN RAEFFELE TOT RUYTES.      34

- raeffele  - rafelen.  - As ge dae nie tegoei afwerkt mee ut naeimusjien, dan gi dae stof noa nun tehd hummel raeffele.  [Als je dat niet goed afwerkt met de naaimachine, dan gaat dat stof na een tijdje helemaal rafelen.] Zie 'ötraeffele'.

- raehst  - rest.

- rakke  - van huis zijn. Meestal wordt dit woord gebruikt door de spreker om aan te geven dat betreffende persoon niet aanwezig is met als doel om gewoon van huis weg te zijn. Volgens taalfenomeen De Bont werd dit woord oorspronkelijk gebruikt voor het lopen door bossen of velden om te zien of je daar iets kon vinden dat je kon gebruiken.  - Ik heb naet nog un por kirres ángebeld bij Hanne, maer ók de woage was weg, dus ik denk daesse wir rakke’n is!  [Ik heb net nog een paar keer aangebeld bij Han, maar de auto was ook weg, dus ik denk dat ze weer van huis is om weg te zijn!] Zie ook ‘op rak zen’.

- ram  - helemaal, dwars.  - Harrie is nun onbesnut staehrikken behr, want hij naeide mee diejen hámmer zoh ram dur dae muerke…  [Harrie is een hele sterke beer, want hij sloeg met die hamer zo in één keer dwars door dat muurtje…]

- ram  - pal.  - Ik goi un eindje verzitte nor de schaduw, want ik ken ut nie mir kirre van de hit; maer jae, ik zit hier ók wel ram in de zon.  [ik ga een eindje verzitten naar de schaduw, want ik houd het hier niet meer uit van de hitte; maar je, ik zit hier ook pal in de zon.]

- rause  - wild tekeer gaan, zich uitleven.  - Ge moet mee die héund nor de bosse gôn, want dan kenne ze doar lekker rause.  [Je moet met die honden naar de bossen gaan, want daar kunnen ze zich lekker uitleven.]

 - reiere  - bibberen, trillen.  - Dae joekeltje was dur ut ijs gezakt opt Brugven en toen zum án de kant hadde, stónnie ammel te raeiere van de kaoew.  [Dat hondje was door het ijs gezakt op het Brugven en toen ze hem aan de kant hadden, stond hij constant te bibberen van de kou.]

- réuke  - het roken van bijvoorbeeld vlees en vis; in alle andere gevallen is het ‘rohke’.  - Onze vádder hai in de joare tahgetig un réukton vur pôlling en doar móg allihnig maer haoewt in gestókt worre van beukebéum.  [In de jaren tachtig had mijn vader een rookton voor paling en daarin mocht alleen beukenhout worden gestookt.]          

- reukje  - hét Brabantse woord voor een geurtje, parfum.

- riefelke  - smal reepje.  - Zun klaehn riefelke stof kende toch ók hôst nie umgezömd krehge ók nie.  [Zo’n smal reepje stof kun je toch ook bijna niet omgezoomd krijgen.]

- rihpe  - zie uitleg bij ‘rakke’.  - Ik dôcht bij Marieë efkes un baekske koffie te gôn vatte, maer zùwas gewónlijk wassie wirris rihpe.  [Ik wilde bij Marie even een kopje koffie gaan drinken, maar zoals gewoonlijk was ze weer eens niet thuis.] Zie ook ‘op rihp zen’.

- (unne) rihperd  - man die dikwijls van huis is. Voor vrouwen wordt in dit geval ‘un rak’ gebruikt. Zie ‘rihpe’ en ‘rakke’.

- rils  - rails.

- rikke  - rikken; de Brabantse tegenhanger van klaverjassen. Hierbij worden een aantal typisch Brabantse woorden gebruikt, die verweven zijn met dit populaire kaartspel. Normaliter wordt het spel gespeeld door 4 personen en de bedoeling van rikken is dat je samen met je partner (‘de moat/ut môtje’) minimaal acht slagen van de dertien behaalt. Lukt dit, dan ‘spulder öt’ en lukt dat niet dan ‘spulder in’. De deler deelt (‘de gehver geft’) de kaarten aan de vier spelers en degene links van hem ‘zit op de vurhand’ (= de eerste die mag bieden) en hij kan rikken of passen.

Kan iemand harten troef maken, dan kan die ‘behter rikke’ (of 'afrikke'), wat inhoudt dat een voorgaande rik vervalt. Als er al drie spelers hebben gepast, wordt er vaak alsnog gerikt ‘op de ahchterhand’. Zijn er 5 spelers aanwezig, dan is het te doen gebruikelijk dat de ‘gehver stil zit’; hij deelt de kaarten wél, maar speelt zelf niet mee. Zijn er slechts drie personen aanwezig, dan wordt vaak gespeeld ’mee ut maenneke’ en het resterende stapeltje kaarten dient dan te worden gehanteerd door degene die geen ‘moat’ is. Verder kun je ook slagen halen zonder partner (‘allihn’), negen slagen ononderbroken halen (ávundans), alle slagen halen (‘kuppot speule’), één slag halen (‘pieke’) of geen enkele slag halen (‘miezehre’). Sommige variaties kunnen ook worden gespeeld met overleg door de andere spelers (‘mee un prôtje’). Voorts zijn er mensen waarbij je moet melden dat je drie azen hebt (‘troela’) of die ‘schuppemieje’, waarbij degene die de schoppenvrouw en/of de laatste slag haalt, verliest. Eveneens een gouden regel bij kaartspelletjes is 'wá li,li!'  [Wat ligt, ligt!], dat wil zeggen dat een eenmaal gespeelde kaart niet meer mag worden veranderd.

- rikker  - degene die 'rikt'. Soms wordt de spreuk 'de rikker betált' [de rikker betaalt] gehanteerd bij eventueel verlies, terwijl elders beide partners evenveel moeten betalen wanneer zij verliezen.

- rits  - gek.  - Volleges mehn is onzen buerman vórt hummel rits, want gistere hai ie zun broek lingzùm án ennie stón zoh veur op stroat!  [Volgens mij is onze buurman tegenwoordig helemaal de weg kwijt, want gisteren had hij zijn broek binnenstebuiten aan en stond hij zó voor op de straat!]

- rits  - geil. Zie 'ritse'.

- ritse  - verliefde tieners die achter elkaar aanlopen. – Doar hedde nondepie Sjake wir; die ritst d’n hullen tehd ahchter öllie Ria án!  [Daar heb je verdorie Jack weer; die loopt de hele tijd je zus Ria achterna.]

- (um) roake  - stevig drinken.  - Bertje kennum int weekend stevig roake, maer jae, hij werrikt ók de hul wehk knoerhard en dan moet dae gewohn kenne.  [Bert kan in het weekend stevig drinken, maar ja, hij werkt ook de hele week heel erg hard en dan moet dat gewoon kunnen.]

- roaze  - hard roepen uit boosheid of opwinding.  - Die twih ziite’n op un fisje altijd zù te roaze asser un pôr gehad hebbe, daege mekaar nog niemer kent verstôn.  [Die twee roepen altijd zo hard op een feestje als ze er een paar ophebben, dat je elkaar nog niet meer kunt verstaan.]

- roffele  - zowel roffelen als vechten.  - Un gruupke Hollanders dae op de Kempervennen zat, docht is efkes te kômme roffele bij café de Kuus, maer dae viel verrekkes tege!  [Een groepje Hollanders dat op de Kempervennen zat, dacht even te komen knokken bij café de Kuus, maar dat viel ontzettend tegen!]

- roffele  - aanpakken, stevig doorwerken.   - Ik vehn dae gullie nie zù moet maehlikke dae ut te zwoar is; mee zun alle efkes roffele en we hebbe wir un kurwey plat!  [Ik vind dat jullie niet zo moeten mekkeren dat het te zwaar is; met z’n allen even stevig doorwerken en we hebben weer een karwei klaar!]    

- rohke  - roken. Dit woord wordt in het Vallekeswirds uitsluitend gebruikt voor de tabaksverslaving en rookvorming door brand; niet voor het roken van ham en vis bijvoorbeeld.  - As ge errugend un siegretje stôt te rohke, zen ur de lesten tehd van die maehlikkers die öoew efkes kômme vertelle dae dae nie gezond is!  [Als je ergens een sigaretje staat te roken, zijn er de laatste tijd van die zeikers die jou even komen vertellen dat dat niet gezond is!] Zie ‘réuke’.

- róie  - rode. De vorm die als bijvoeglijk naamwoord hoort bij mannelijke woorden: ‘ne róie stoel’. Ook als zelfstandig naamwoord voor mannelijke woorden: ‘dieje stoel is toch ginnen blöoewe, maer ne róie’ [Die stoel is toch geen blauwe, maar een rode.] Zie ook 'rooi'.

- (ne) róie  - een jongen/man met rood haar. Roodharigen hadden het vroeger bepaald niet gemakkelijk, want zij werden voortdurend geconfronteerd met twee liedjes over hen. Het eerste was "róie, róie. ik zal oe is góie, mee ne stok tege'n oewe kop, mee ne stihn tege'n oewen bihn, róie, róie, ge moet kùppot!" en het tweede ging "róie, sùvóie, tùmatesoep!" Zie 'un rooi'.

- rontullum  - rondom, omringd door.  - In Oosterijk ware we in un mirke gôn zwemme en rontullum zagde allihn maer baerrige mee snuoew ur op.  [In Oostenrijk waren we in een meertje gaan zwemmen en rondom zag je alleen bergen met sneeuw erop.] 

- röoew  - zowel rauw als ruw.  - As ge sushi gôt ehte, zitte eigelijk án de röoewe vis.  [Als je sushi gaat eten, heb je eigenlijk rauwe vis.]   - Theo römt öt zun aeige nóit gin flikker op; dae is nou echt un röoew vaehreke!  [Theo ruimt uit zichzelf nooit iets op; dat is nou echt een sloddervos.] Doordat de twee Nederlandse betekenissen in ons dialect in één woord samenvallen, bestellen veel Brabantse dames om het netjes te zeggen bij de slager niet de rauwe, maar de ‘ruwe ham’.

- röoew  - onverzorgd, wild.  - Kaehmt urst is ne keer dur oew hoar as ge nor dae fisje gôt, want ut zit toch zù röoew.  [Kam eerst je haar eens even als je naar dat feestje gaat, want het ziet er zo onverzorgd uit.]

- röoewôzzie  - geheel onverzorgd en dichtgegroeid stuk natuur.  - Vurdaesse doar die huys baoewde, was ut gewohn ihn grohte röoewôzzie.  [Voordat ze daar die huizen bouwden, was het gewoon één brok wilde natuur.]

- rooi  - rood. De vorm die als bijvoeglijk naamwoord hoort bij vrouwelijke en onzijdige woorden: ‘un rooi pen’ en ‘un rooi blikske’. In deze categorie kan ‘rooi’ ook zelfstandig worden gebruikt: ‘dees pen is zwart, maer ik wil un rooi’. Ook zelfstandig gebruikt voor vrouwen/meisjes met rood haar: ‘de die van Franse is un rooi’ [de vrouw van Frans heeft rood haar.] Zie ook ‘róie’.

- (un) rooi  - een meisje/vrouw met rood haar. Zie 'róie'.

- rösse  - hard wrijven.  - As de klaenne lahst hi van kaoew haendjes, moete mee ne röoewen handoek unne keer flink rösse en dan krittie ut wir waehrum.  [Als het kleintje last heeft van koude handjes, moet je met een ruwe handdoek flink wrijven en dan krijgt hij het weer warm.]

- rösse  - pollen doorgeschoten gras met wortel en al.   - Vurdae onze’n opa wa ging zaeie op ut land, moeze urst de rösse worre weggespôid en dae was godvernakend zwoar waehrik!  [Voordat mijn opa iets ging zaaien op het land, moesten eerst de grove graspollen worden weggegraven en dat was ontzettend zwaar werk!]

- rotjong  - vervelende kinderen.  - Ut zal mister Vù Kuyk nie voare daettie mee pusjoen gi, noa meer as dertig joar lesgehve'n án al die rotjong!  [Meneer Van Kuijk zal het niet erg vinden dat hij met pensioen gaat, na meer dan dertig jaar lesgeven aan al die vervelende kinderen!] 

- ruendje  - rondje.

- rùjoal  - royaal, met gemak.  - Jan docht daettie nie genóg pikkeldroad zou hebbe um de waei hummel af te moake, maer hij holde'n ut rùjoal.  [Jan dacht dat hij niet genoeg prikkeldraad zou hebben om de wei helemaal te bedraden, maar hij had zelfs meer dan genoeg.]

- ruytes - ruiten bij kaartspellen. Het meervoud van ‘ruyt’ [ruit] is ‘ruyte’.

S.   VAN SANDERENDOAGS TOT SWIES.     171

- sanderendoags  - de volgende dag.  - D’n donderdaggemiddag was Twan nor de sportschool geweest en sanderendoags konnie niemer op of nir.  [Op donderdagmiddag was Twan naar de sportschool geweest en de volgende dag kon hij zich nauwelijks nog bewegen.] 

- schaehrup  - zowel scherp als geil.  - Assie wa gezope hi en dur hangt wa vraoewvollik rond, wortie zù schaehrup as maehrigge hul d’n dag.  [Als hij wat gedronken heeft en er zijn wat vrouwen aanwezig, wordt hij zo geil als wat.] 

- schaehrepenheuvel  - iemand die veel en snel geil wordt.   - D’n dieje van Kuypers is me toch ne schaehrepenheuvel; assie gi stappe en hi kri meide’n int ohg, stittie ur mee bij.  [Die jongen van Kuipers lust er wel pap van; als hij gaat stappen en hij krijgt meisjes in het oog, staat hij er meteen bij.]

- schaei  - scheiding in je haar.  - Toen Pierre ut Baelske mehn nog knipte, hai ik lahng hoar en un schaei án de linkerkant.  [Toen Pierre ut Belske (Belgische kapper in Valkenswaard) mij nog knipte, had ik lang haar en een scheiding aan de linkerkant.]  Voor iemand die geen haar meer heeft, wordt dan wel flatteus gezegd dat hij niet kaal is, maar ‘un brih schaei hi’ [een brede scheiding heeft]. Zie ‘haeipeyke’. 

- schaei  - erfgrens.  - Tinus is verrekkes koad op zunnen buerman, want die hi volleges hum zun ney schans over de schaei gezet!  [Tinus is ontzettend boos op zijn buurman, want die heeft volgens hem zijn nieuwe schutting over de erfgrens gezet!]    

- schaeie  - zowel scheiden als weten wat er aan de hand is.  - Moeier zee daettie ut goehd gedôn hai op school en vádder zee daettie behter kon; toen wis dae maenneke dus ók niemer hoe ut schaeide.  [Moeder zei dat hij het goed gedaan had op school en vader zei dat hij beter kon; toen wist dat kleine ventje dus ook niet meer wat er aan de hand was.] 

- schaelle  - schelden. 

- schans  - zowel een schans als een schutting.   - Onzen buerman hi hummel rontullum zunnen tuyn un ney schans gezet.  [Onze buurman heeft helemaal rondom zijn tuin een nieuwe schutting gezet.]

- schare  -  het krabben over de grond dat kippen doen met hun poten. 

- schare  - harken.   - As gij die bloar onder de béum nog ekkus bijin schaart, dan tahs ik ze op de kreuge'n en flikker ze op d'n ánhanger.  [Als jij die bladeren onder die bomen nog even bij elkaar harkt, dan laad ik ze op de kruiwagen en gooi ze op de aanhanger.]  

- schátse  - zowel schaatsen als (rond)lopen.  - Hadde gij vandemaehrigge dieje’n ôrrige ók gezien die hier ammel dur de stroat liep te schátse?  [Had jij vanmorgen die vreemde kerel ook gezien die hier constant door de straat aan het rondlopen was?] 

- scheer  - schaar. Ook ‘heggescheer’ en ‘knipscheer’. 

- schehl  - zowel scheel als boos, verwijtend.  - Ge hoeft me nie zù schehl án gôn zitte te kehke; dae fisje gi vur öoew vanoavund nie dur, want ge blet gewohn thuis en dormee öt!  [Je hoeft me niet zo verwijtend aan gaan zitten kijken; dat feestje gaat voor jou vanavond niet door, want je blijft gewoon thuis en daarmee uit!] 

- schel  - schil.  - Eigelijk maer ôrrig dae mense denke dae bunanepudding gehl moet zen, want de bunaan zaehluf is wit en allihnig de schel is gehl.  [Eigenlijk wel eigenaardig dat mensen denken dat bananenpudding geel moet zijn, want de banaan zelf is wit en alleen de schil is geel.] 

- schenke  - zowel ingieten als beenderen.  - Oh, dus gij docht is ekkus over dieje pikkeldroad te springe? Mee oew aoew schenke kende dae toch nie mir, jonge.  [O, dus jij was van plan even over dat prikkeldraad te springen? Als je zo oud bent als jij kun je dat toch niet meer, jongen.]

- schiemere  - uit focus zijn.   - Azzik mee te waennig licht iets moet lehze, heb ik vórt un lehsbrilleke nóddig, want dan schiemert ut hummel vur mun ohge.  [Als ik bij te weinig licht iets moet lezen, heb ik voortaan een leesbrilletje nodig, want dan krijg ik mijn ogen totaal niet in focus.] 

- schietgeweer  - geweer. Ouderwets woord, dat vooral werd gebruikt door mensen die vóór de jaren vijftig zijn geboren. Voor kleine kinderen wordt ook door jongere generaties dit woord gebruikt, waarschijnlijk omdat zij dit wat kindvriendelijker vinden klinken.   

- schildere  - zowel schilderen als doelloos wachten, rondhangen.  - Ze hebbe gezeed daesse me wel binne zouwe roepe, maer ik stôi hier nou al un half uur zùmaer wa te schildere.  [Ze hebben gezegd dat ze me wel binnen zouden roepen, maar ik sta hier nou al een half uur zomaar doelloos wat te wachten.] 

- schille  - schelen. In het Nederlands is dit werkwoord regelmatig (schelen - scheelde - gescheeld), maar onze streektaal heeft hier een klinkerwisseling: schille - schól - geschild.

- schoap  - naïeve, sullige vrouw.  - De die van Josse is me toch ók un schoap: hij zee daegge veugelkes kent vange as ge zout op zun staertje góit en ze ging ut nog ötpurbere’n ók!  [De vrouw van Jos is me toch ook een muts: hij zei dat je vogeltjes kunt vangen als je zout op hun staartje gooit en ze ging het ook nog uitproberen!] 

- schoefel  - schoffel. 

- schoefele  - zowel schoffelen als voetje voor voetje lopen.  - Hul veul aoew mense hebbe lahst van zun bihn of zun voeht en kenne’n allihn nog maer wa dur de kámmer schoefele.  [Heel veel oude mensen hebben last van hun benen of voeten en kunnen alleen nog maar heel voorzichtig schuifelend door de kamer lopen.] 

- schoehre  - ergens langs schuren.  - As ge jeuk het op oewe rug en ge kenter zaehluf nie bijkômme, moete unne keer langs d’n durstijl schoehre.  [Als je jeuk hebt op je rug en je kunt er zelf niet bij, moet je een keer langs de deurstijl schuren.] 

- schoepe  - zowel de bladen van een rad als jatten, stelen.  - Toen wij nog klaehn ware, ginge we dikkels aeppelkes schoepe in d’n bohgerd.  [Toen wij nog klein waren, gingen wij vaak appeltjes jatten in de boomgaard.] 

- schóie  - zowel schooien als bedelen; ook van dieren.  - Alle kirres as we án de middig zitte, kumt dae joekeltje van Marionne bij mehn án tôffel schóie.  [Elke keer als we ’s middags zitten te eten, komt dat hondje van Marion bij mij aan tafel bedelen.] 

- schóier  - bewoner van het woonwagenkamp. 

- schóierskamp  - woonwagenkamp.  - Vrueger ging onze vádder onderdele vur d’n auto hoale op ut schóierskamp án de Luykerweg, dae toen ‘Peyton Place’ hiette.  [Vroeger ging mijn vader auto-onderdelen halen bij het woonwagenkamp aan de Luikerweg, dat toen ‘Peyton Place’ heette.] 

- schóiersstreek  - een misselijke, achterbakse streek.  - Asse gôn inbrehke bij mense van wie ze wete daesse nor un begráffenis zen, vehn ik dae un echte schóiersstreek!  [Als ze gaan inbreken bij mensen van wie ze weten dat ze naar een begrafenis zijn, vind ik dat een echte achterbakse streek!] 

- schömke trekke  - door een rietje het schuim opzuigen van laurierstaafdrop na veelvuldig schudden. Zie ‘poeliepaek’. 

- schón  - mooi om te zien. De Nederlandse betekenis van ‘schoon’, moet in het dialect worden gezocht onder het woordje ‘zuyver’: ‘un zuyver onderbroek of overhemd’.  - Ik vehn dae die van ons un verrekkes schón klihd ötgezocht hi um mee op vukansie te nemme.  [Ik vind dat mijn vrouw een hele mooie jurk heeft uitgezocht om op vakantie mee te nemen.]

- (ne) schónne  - een jongen/man die door zijn doen en laten mensen aan het lachen brengt.  - Dieje’n oudste van Kökskes is me toch ók ne schônne’n ók! Gistere hattie ut rökske van de meid ángedôn en zoh mee zun kámmeruyi op stap gegôn!  [Die oudste zoon van de familie Cox is me er toch ook eentje! Gisteren had hij het rokje van zijn vriendin aangedaan en is zo met zijn vrienden op stap gegaan!] In deze betekenis heeft het woordje ‘schónne’ als bijvoeglijk naamwoord onder invloed van het Nederlands de laatste decennia plaatsgemaakt voor ‘móie’. Je hoort nu steeds vaker ‘dae is ne móie mens’, waarbij het nu al zo is dat sommigen denken dat deze uitdrukking betekent dat je met hem kunt lachen en dat ‘ne schónne mens’ iets zegt over de aantrekkelijkheid van het uiterlijk. Dit is echter geenszins het geval; ‘schón’ in de betekenis van ‘mooi om te zien’ wordt uitsluitend gebruikt voor dames ‘un schón meidje’ en van mannen is het ‘knap’, dus ‘ne knappe vent’.     

- schónproate  - goedpraten.  - Alle kirres assie de zaak wir is án ut schijte hi gebrocht, purbeert ie dae turnoa wir schón te proate, de verrekkeling!  [Elke keer als hij weer eens stennis heeft getrapt, probeert hij dat daarna weer goed te praten, de etterbak!] 

- schón proate  - slijmerig praten. In tegenstelling tot 'schónproate', waar de klemtoon valt op de eerste lettergreep, krijgen beide woorden klemtoon.  - Toen ik de die van Willems vur vehf cente mee hai gegeve, begonnie inins schón te proate!  [Toen ik mevrouw Willems de wacht had aangezegd, begon ze opeens slijmerig te praten!]

- schónstôn  - acceptabel, onbestraft.  - Ge kent wellis unne keer vergehte um oew huyswaehrik te moake, maer elleken dag: dae bli nie schónstôn!  [Je kunt wel eens een keertje vergeten je huiswerk te maken, maar elke dag: dat is niet acceptabel!] 

- schöoew  - zowel schuw als regenachtig weer met harde wind en sterke windvlagen.  - Ut wordt tehd dae we wirris wá zon krehge, want ut is nou al bekant un wehk dae we iederen dag van dae schöoew weer hebbe.  [Het wordt tijd dat we weer eens wat zon krijgen, want het duurt nu al bijna een week dat we stormachtig regenweer hebben.] 

- (ne) schöoewe  - iemand die verlegen en mensenschuw is.  - Dieje jongste van Wiese is toch zunne schöoewe; hij zag ons án komme lohpe en hij krohp mee ahchter de buskes!  [De jongste zoon van Wies is zo mensenschuw; hij zag ons aan komen lopen en hij kroop meteen weg achter de struiken!] 

- schôp  - gedeeltelijk open overkapping bij een boerderij, vergelijkbaar met een carport.  – Ja jonge, hoe ken ik nou wete wor de neptang is? Hedde al in de loai int schôp gekeke?  [Ja jongen, hoe kan ik nou weten waar de nijptang is? Heb je al in de la in het schuurtje gekeken?] 

- schörruftzak  - man met achterbakse streken, een soort verrader.  - En dan zittie urst zaehluf daege dae tege niemus moet zegge en dan gittie ahchter oewe rug ligge te kleppe, de vuyle schörruftzak!   [En dan zegt hij eerst zelf dat je dat tegen niemand moet zeggen en dat gaat hij dat achter je rug doorvertellen, de vuile achterbakse vent!] 

- schroal  - mager, dun.  - Die oudste van Harries is ánt diëten, maer ik vehn daesse vuls te schroal wordt.  [De oudste dochter van Harrie is aan het diëten, maar ik vind dat ze veel te mager wordt.] 

- (ne) schroale  - iemand die mager is. Ook vaak in combinatie met ‘haerring’, ‘ne schroalen haerring’. 

- schruoewe  - huilen. Het Nederlandse ‘schreeuwen’ is in ons dialect ‘roepe’, bakkusse of ‘kwehke’.   - Och meidje, ge hoeft toch nie zù gôn zitte te schruoewe as Sinterkloas nie persies hi gereje wagge vroegt!  [Och meisje, je hoeft toch niet zo gaan zitten huilen als Sinterklaas niet precies heeft gegeven wat je vroeg!] 

- schup  - schep, spade. 

- schuppe  - schoppen, trappen.  - Bij Home Video’s schupte un jungske d’n bol tege de muur en die butste raehcht tege zunne ketel trug.  [Bij Home Video’s schopte een jongetje de bal tegen de muur en die stuiterde precies tegen zijn hoofd terug.] 

- schuppes  - schoppen bij kaartspellen. 

- schuppemieje  - het spelen om onder andere de schoppenvrouw. Zie ‘rikke’. 

- schuyfaehchtig  - glad, glibberig.  - Kekt wel öt daegger nie nir naeit mee oew fietske as ge dahlijk gôt, want ut hi gevróre tenahcht en ut ken schuyfaehchtig zen!  [Kijk wel uit dat je zo meteen niet valt met je fiets als je vertrekt, want het heeft vannacht gevroren en het kan glad zijn!] Zie 'slibberaehchtig'.

- schuyfke  - het schuifluikje in de biechtstoel. Als de pastoor bij een jonge, getrouwde vrouw die nog niet in verwachting was, het schuifluikjeje van de biechtstoel sloot, was dat een hint dat het hoog tijd werd om daar verandering in te brengen. Je kreeg dan ‘ut schuyfke’. 

- schijtzak  - lafaard.  - Wij ware soame al volop ánt zwemme’n in de zee, maer Pirke bleef án de kante stôn, want hij hai schrik vur haaie, de schijtzak!  [Wij waren samen al volop aan het zwemmen in de zee, maar Petertje bleef aan de kant staan, want hij was bang voor haaien, de lafaard!] 

- secuur  - precies, nauwgezet.  - Onze Kees môkt zun huyswaehrik altijd hul secuur; ik hoevum nóit ahchter zun vodde te zitte.   [Kees (familie) maakt zijn huiswerk altijd heel nauwgezet; ik hoef hem daarvoor nooit aan te sporen.] 

- (ne) secure  - iemand die van nature precies en nauwgezet is. 

- sentrevu  - centrifuge.  - As ut wasmusjien kloar was, moes ons moeder alles overloaie in de sentrevu um de was goehd dréug te krehge.  [Als de wasmachine klaar was, moest mijn moeder alles overladen in de centrifuge om de was goed droog te krijgen.] 

- sibbedihske  - naïeve, sullige vrouw.   - Vur mehn stón zun sibbedihske in de winkel die docht daegge KOHPzegels bij oew bódschappe kreegt zonder te betoale!  [Vóór mij in de winkel stond een sullige vrouw die dacht dat je KOOPzegels bij je boodschappen kreeg zonder te betalen!] 

- siepohg  - tranend oog. In het meervoud vaak gebruikt als verkleinwoord: 'siepéugskes'. 

- siesies  - cervelaat.  – Siesies, gesneje en zult kende behter bij ne goeie slachter hoale.  [Cervelaat, vleesbeleg en hoofdkaas kun je beter bij een goede slager halen.] 

- siegret  - sigaret. 

- sigarefrôtter  - denigrerende term voor sigarenmaker.  - Onze'n opa werrikte vrueger ók bij d'n Hofnar in Vallekeswird.  --  Oh, was dae ók ne sigarefrôtter?  [Mijn opa werkte vroeger ook bij de Hofnar in Valkenswaard.  --  O, was dat ook iemand die sigaren in elkaar prutst?]

- sjarel  - piemel.  - Azzut zù verrekkes kaoew is, blitter van oewe sjarel maer un frötje’n over.  [Als het zo ontzettend koud is, blijft er van je piemel slechts een gerimpeld hoopje over.]

- sjekbuyl  - pakje shag.   - Vrueger fietste wij nor de middelbare school mee de sjekbuyl halluf öt oewe kontzak.  [Vroeger fietsten wij naar de middelbare school met je pakje shag half uit je achterzak.]   

- sjoenkere  - janken, piepen van honden.  - As ge héund op zun pótje treedt, sjoenkere ze alles bij mekaar. -- Ja, ze zegge nie vur niks: un paerd en unnen hond janke’n um ne stront!  -Als je bij honden op hun pootje gaat staan, piepen ze alles bij elkaar. -- Ja, ze zeggen niet voor niets: een paard en een hond zijn erg kleinzerig aangelegd!] 

- sjukladenbol  - moorkop. Moorkop is in dezen echt een woord van boven de rivieren en komt in ons dialect niet voor. 

- sjuloers  - jaloers.  - Niks um gehve daesse öoew ötlache as ge ne line-dance doet; ze zen gewohn sjuloers daede gij dae wél kent.  [Niets om geven dat ze jou uitlachen als je een line-dance doet; ze zijn gewoon jaloers dat jij dat wél kunt.] 

- sig  - het achtervoegsel bij kleuren ter indicatie welke kleur het dichtst wordt benaderd: gruensig [groenig], blöwsig [blauwig], gehlsig [gelig], róisig [roodachtig] etc. 

- simme  - langdradig en langdurig zeuren over onbenulligheden.  - Dieje zwoager van Atte ken altijd zù flöoew ligge te simme over wor de pinnehskes ut goeiekópste zen, bevóbbeld.  [Die zwager van Ad kan altijd zo langdradig zeuren over waar de punaises het goedkoopst zijn, bijvoorbeeld.] 

- Sjaksjoer  - oude naam van de helper van Sint. Zie ook ‘Krabbedoelie’. 

- sjekske  - sjekkie. 

- slabbertje  - slabbetje.  - Ons moeder moes mehn dik un ney slabbertje umdoen, umdae ik hummel vol hai gezihverd!  [Mijn moeder moest mij vaak een nieuw slabbetje omdoen, omdat ik het helemaal vol had gekwijld!] 

- slachter  - zowel iemand die slacht als de slager.   - Pehpersiesies en ander gesneje hoale wij gewónlijk bij de slachter.  [Pepercervelaat en ander vleesbeleg halen wij meestal bij de slager.] 

- slaehcht  - moeilijk, eigenlijk niet.   - As ge ne manskaehrel bent, kende slaehcht zegge daegge nie mee kent gimmestieke umdaege ongesteld bent!  [Als je een man bent kun je eigenlijk niet zeggen dat je niet mee kunt gymmen omdat je ongesteld bent!] 

- slehg  - een pak slaag.  - Tegewórrig worter volop gediscussieerd mee die klaehn manne asse iets hebbe ötgefrete, maer vrueger kreegde gewohn slehg en dan lietut wel vórt öt oewe kop!  [Tegenwoordig wordt er volop gediscussieerd met de kinderen als zij iets hebben uitgevreten, maar vroeger kreeg je gewoon een pak slaag en dan liet je het voortaan wel uit je hoofd!]

- slehperd  - een gladde jongen, die met zijn gewiekste praatjes van situaties profiteert.  - John higgut binne twih mônd geschupt tot team-manager, maer jae, dae is dan ók nun echte slehperd.  [John heeft het binnen twee maanden geschopt tot team-manager, maar ja, die weet dan ook precies tegen wie hij wat moet zeggen.]

- sleype  -  sjouwen.  - Hé, verrekte luyi galluppers, vat is mee án! Gullie lôt jullië vádder tônnie hummel allihnig mee al die zwoar zakke sleype…!  [Hé, verdomde luie jongens, help eens even mee! Jullie laten je vader toch niet helemaal alleen met al die zware zakken sjouwen…!] 

- slibbere  - baantje glijden.  - As ut hai gesnuoewd toen we nog op de lihgere school zate, konne we mee zun alle slibbere'n op de spulpláts.  [Als het had gesneeuwd toen we nog op de lagere school zaten, konden we met z’n allen baantje glijden op de speelplaats.] 

- slibbere  - al lopend wegglijden.  - Bert hai bij ons zitte buerte en pruuhve, maer ut hai ondertusse gevróre en doar slibberde’n ie op huys án.  [Bert had bij ons zitten praten en drinken, maar het had ondertussen gevroren en hij gleed elke keer weg toen hij naar huis liep.] 

- slijkklossers  - vieze schoenen.  - Ik heb net gestofzuygerd en gedweild, dus ge komt nie mee die slijkklossers binne gebanjerd, hè?  [Ik heb net gestofzuigd en gedweild, dus je komt niet met die vieze schoenen binnen gelopen, hè?] 

- slijmbol  - slijmbal. 

- slispele  - lispelen.  - As ge zù verrekkes slispelt as Mieke, kende toch gin tillefuniste worre!  [Als je zo ontzettend lispelt als Mieke, kun je toch geen telefoniste worden!] 

- sloai  - sla. Als het langdurig regent en iedereen baalt van het weer, is de positieve uitspraak: - tis goei weer vur de sloai! 

- sloaibihn  - lange, dunne benen.  - Dae maeske zet zù links en rehchs unnen tree nir mee dur sloaibihn.  [Dat meisje zet ongecontroleerde stappen van links naar rechts met haar lange dunne benen.] 

- sloailip  - pruillip.  - Hoewist môtje? Giggut oe nie zù goehd of zoh, want ge zit hier te kehke mee zun goddommese sloailip.  [Hoe gaat het vriendje? Gaat het niet zo goed met je of zo, want je zit hier te kijken met zo’n ontzettende pruillip.] 

- sloailip  - sullige, domme vrouw.

- slobber  - heel veel.  - Fransken hi nun dikken Bentley gekocht mee nun tillevizie en al durrin, zittie. Dus dae baekske zal wel ne slobber knake gekost hebbe!  [Frans heeft een dikke Bentley gekocht met een televisie en zo erin, zegt hij. Dus dat karretje zal wel heel veel geld gekost hebben!]

- sloebere  - slobberen, met een zuigend geluid naar binnen werken.  - Ik vehn daegge die sliertjes van spùgettie en bami zù laekker nor binne kent sloebere!  [Ik vind dat je die sliertjes van spaghetti en bami zo lekker naar binnen kunt slobberen!]

- de Sloht  - Bargoense benaming voor de Grote Rivieren.   - Bove de Sloht hebbe ze ammel un harde -g en un grohte bakkus!  [Boven de Grote Rivieren hebben ze allemaal een harde -g en een grote mond!]

- slusjon  - Solution, dé bandenlijm van vroeger.   - Vurdae ge un laepke op oewen binnenband legt, moeter slusjon op doen en dan urst efkes loate dréuge.  [Voordat je een lapje op je binnenband legt, moet je er Solution op doen en dan eerst even laten drogen.] 

- smaekke  - smakken.   - Zitter is nie zù te smaekke, want ik wor ur nie tegoei van!  [Zit niet zo te smakken, want ik word er niet goed van!] 

- smiespele  - geheimzinnig samen fluisteren in gezelschap, alsof je aan het roddelen bent, smoezen.  - Tis wel un ôrrige gewónte as ge op un fisje erregund in un huukske mee mekaar gôt zitte te smiespele.  [Het is wel een eigenaardige gewoonte als je op een feestje ergens in een hoekje met elkaar gaat zitten smoezen.] 

- smirlapperey  - rommel, troep.  - As ge ut gras maeit azzut nog nat is, dan plaekt dae án oew musjien en dan worrut ihn grohte smirlapperey.  [Als je het gras maait als het nog nat is, dan plakt dat aan je machine en dan wordt het één grote troep.]

- smoelwaehrik  - gezicht.  - As ge zoh án de gang blet mee schaelle en vloeke, zallik dahlijk oew smoelwaehrik is verbaoewe!  [Als je zo doorgaat met schelden en vloeken, zal ik je dadelijk eens op je gezicht slaan!] 

- smorse  - morsen.  - Lôt dieje klaenne maer gewohn wa smorse mee zunne’n ijsco. Dae doe ik straks wel opruyme mee un nat duukske.  [Laat dat kleintje maar gewoon wat morsen met zijn ijsje. Dat ruim ik straks wel op met een nat doekje.] 

- snaebbel  - een mond die onophoudelijk overal doorheen praat.  - Haoewt oewe snaebbel nou is ne keer en lôt dieje mens ók wa vertelle, nondepie!  [Houd je praatgrage mond nou eens even en laat die man ook wat vertellen, verdorie!]

- (un) snaebbel  - iemand die het niet kan helpen dat ze haar mond niet kan houden, want -helaas dames- dit woord wordt uitsluitend gebruikt voor vrouwen. 

- snaps  - vlug van begrip.  - As ge nou nônnie dur het hoe ge die sumkes moet moake, dan bende ók nie zù snaps, hè?  [Als je nu nog niet doorhebt hoe je die sommetjes moet maken, dan ben je ook niet al te vlug van begrip, hè?] 

- snehvel  - jonge jenever.  - Ge kent behter urst wá pilskes drinke en turnoa án de snehvel gôn as andersum.  [Je kunt beter eerst een paar biertjes drinken en daarna overstappen op jonge jenever dan andersom.] Zie 'kloare'.

- snierikke  - het tegenovergestelde van snuiten; je neus ophalen.   - Gôt oew neus toch is ne keer snutte, want ge zit hier onder ut ehte d'n hullen tehd zù verrekkes te snierikke!  [Ga je neus toch eens een keertje snuiten, want je zit hier onder het eten de hele tijd je neus zo ontzettend op te halen!]   

- snije  - zowel snijden als een slag halen bij 'rikke' door die af te troeven. Zie 'kohpe'.

- snips  - krap uitgevallen model.  - As ge un echt Brabants figuur het, valle veul van die Ietuljaanse kleer dik verrekkes snips öt.  [Als je een echt Brabants figuur hebt, is veel Italiaanse kleding dikwijls erg krap van snit.] 

- snoffeltje  - anjertje. 

- snotbael  - zowel een snottebel als een kind dat nog te jong is om iets te zeggen of te doen dat meer past bij volwassenen.  - Denkte gij nou echt dae ik mun aeige zùiets loat zegge dur zunne snotbael öt de brugklas? Gô bij jullie moeder maer unnen bótteram mee suyker hoale…!  [Denk je nou echt dat ik me zoiets laat zeggen door zo’n snotaapje uit de brugklas? Ga bij je moeder maar een boterham met suiker halen…!] 

- snothánnik  - deugniet, vlegel.  - Dur stónne hier naet un por van die snothánnike án de deur en ze zeeje daesse zunnen bol bij ons over de schans hán geschupt.  [Er stonden hier net een paar vlegels aan de deur en die zeiden dat ze hun bal over onze schutting hadden geschopt.] Zie 'snotpiek'. 

- snotjong  - vervelende kinderen.  - Op Aoewjoarsdag hadde'n un por snotjong un rotje bij dae aoew wefke dur de brievebus gedöoewd en die was zun aeige kuppot verschote!  [Op Oudjaarsdag hadden een paar vervelende kinderen een rotje door de brievenbus geduwd bij die oude dame en die was zich een hoedje geschrokken!]

- snotterik  - kleine deugniet, vlegel.  - Ge denkt toch zeker nie dae ik schrik heb van zunne snotterik as gij, hè môtje?  [Hé vriendje, je denkt toch zeker niet dat ik bang ben van zo’n klein deugnietje als jij?] 

- snotlap  - zakdoek.

- snotneuzerey  - kattenkwaad.  - De die van Molles öt de Hôzestroat hebbe vrueger wá snotneuzerey ötgehold op ut Aoew Kamp; dae haoewde nie vur meugelijk!  [De kinderen van de familie Mollen uit de Hazestraat hebben vroeger wat kattenkwaad uitgehaald op het Oude Kamp; dat houd je niet voor mogelijk!] 

- snuetje  - gezichtje.  - Dieje klaenne van Dane hi un verrekkes schón snuetje en dae vent hul de fumilie wel schón.  [Het kleintje van Daan heeft een heel erg mooi gezichtje en dat vindt de hele familie wel mooi.] 

- snukke  - trekken, rukken.  - As ge beet het, moete ne keer goehd án oewen hengel snukke en dan vangde misschien wel ne laoew of ne kaehreper hier.  [Als je beet hebt, moet je een keer goed aan je hengel trekken en dan vang je misschien wel een zeelt of een karper hier.]

- snup  - snoep.

- snuppe  - snoepen.  – Hé, verrekte rotjong, wie hitter hier al ligge te snuppe van die sjukladebolle?  [Hé, stelletje deugnieten, wie heeft er hier al gesnoept van die moorkoppen?] 

- snutte  - snuiten van je neus. Hoewel 'snuiten' in het Nederlands onregelmatig is (snuiten - snoot - gesnoten), kent ons dialect de regelmatige vormen: snutte - snutte - gesnut.    - As ge verkouwe bent, moete ne snotlap meenemme um te snutte as oew neus vol snot zit.  [Als je verkouden bent. moet je een zakdoek meenemen om in je snuiten als je neus vol snot zit.]

- soek!  - zoek! Gezegd tegen honden wanneer zij iets moeten halen of vinden.  - Bertje was zun joekeltje ánt lere’n appertere en dan góide’n ie ne klippel weg en dan riep ie: “Soek!”  [Bertje leerde zijn hondje apporteren en dan gooide hij een stok weg en dan riep hij: “Zoek!”] Bekend hierbij is ook de algemene uitdrukking ‘soek de beest!’ om honden een beetje op te jutten.    

- sommigte  - sommige(n).  - De miste keiner hán in de les goehd meegedôn, maer de mister hai ók gezien dae sommigte stiekem op zunnen tillefohn zate te kehke!  [De meeste kinderen hadden in de les goed meegedaan, maar de meester had ook gezien dat sommige stiekem op hun telefoon zaten te kijken!] 

- sondagsgeld  - zakgeld. Zie 'traktement'. 

- soppe  - zowel wassen met sop als onder water duwen.  - In ut zwembad deeje de jonges de meide vrueger altijd soppe zonder tehd te gehve um zun neus dicht te nehpe.  [Vroeger duwden de jongens de meisjes altijd onder water in het zwembad zonder hen tijd te geven hun neus dicht te knijpen.]

- soppe  - dopen in vloeistof.  - In de joare sestig waarde pas écht joarig as ge soame mee oew kammeruyi beschuyte mocht soppe in waehreme sjuklademaellik! [In de jaren zestig was je pas écht jarig als je samen met je vriendjes beschuiten mocht dopen in warme chocolademelk!]  

- sop-sop  - zwart-wit snoepgoed. 

- spaekke  - zowel het meervoud van ‘spaek’ (spek) als het -bedoeld of onbedoeld- financieren van iets.  - Diejen brommer konnie zaehluf wel betoale, zee Tóntje, maer toen ut ur op ánkwam moes vájer um toch spaekke.  [Die brommer kon hij zelf wel betalen, zei Toontje, maar toen het er op aan kwam, moest vader toch bijlappen.] 

- spaelle  - naalden van een boom.  - Dur al die dennebéum naeffe’n ut huys, li hul ut pláddak vol mee spaelle azzut ne keer flink waeit.  [Door al die dennenbomen naast het huis, ligt het hele platdak vol met naalden als het een keer hard waait.] ‘Spaelle’ is een ouderwets woord dat later is vervangen door ‘nôlde’.

- spanne  - zowel spannen als stampij maken.  - Wátter kraek án de hand is, weet ik nie, maer ut spant er nogal bij die manne doar án d’n toog!  [Wat er precies aan de hand is, weet ik niet, maar die mannen daar aan de bar maken nogal wat stampij!] 

- spanzoag  - grote zaag voor twee personen waarvan het zaagblad wordt gespannen door een houtje te draaien tussen twee touwen. 

- spatje  - mixdrankje van whisky en cola. 

- spatjes  - een grote mond hebben, een dreigend weerwoord hebben.  - Hé môtje, ik zaller dahlijk mun bruuhr is bijhoale; dan zalde zu veul spatjes niemer hebbe!  [Hé vriendje, ik zal er zo meteen mijn broer eens bij gaan halen; dan zul je niet meer zo’n grote mond hebben!] Een bekende uitdrukking in Valkenswaard is: ‘hedde nog spatjes?’ 

- speure  - zien waar iemand is geweest.  - Sjef hai zaehluf neye’n óllie in de woage gedôn en dur al die dröppelkes op de vloer kondum kraek speure.  [Sjef had zelf nieuwe olie in de auto gedaan en door al die druppeltjes op de grond kon je precies zien waar hij was geweest’] 

 - spierse  - spetteren. De -ie wordt kort uitgesproken, zoals in ‘zie’.  - As Harrieke naeffe de rand van ut zwembad zat, spierste’n ie iederihn nat die vurbij kwam gelohpe.  [Als Harrieke aan de rand van het zwembad zat, spetterde hij iedereen nat die voorbij kwam lopen.]

- spierwild  - hoorndol, hypernerveus.  - Mistal is ut best fijn um de klaehnkeinder over d'n haerd te hebbe, maer assut d'n hullen dag begoaie, ben ik soavus vórt spierwild vant luwaeit.  [Meestal is het best fijn om de kleinkinderen in huis te hebben, maar als ze de hele dag lopen te donderstralen, ben ik 's avonds hoorndol van de herrie.]    

- Spinnázzie Akkedemie  - schertsende benaming voor de Huishoudschool. 

- spits  - zowel spits als precies, nauwgezet.  - Dik zegge mense die veul foute schrehve op Facebook dae ut ammel nie zù spits kumt, as ge maer begrept wasse bedoele.  [Vaak zeggen mensen die veel fouten schrijven op Facebook dat het allemaal niet zo precies hoeft te zijn, als je maar begrijpt wat ze bedoelen.]

- (ut) spits  - het spitse uiteinde van een sigaar. Het binnengoed werd geheel gewikkeld in het dekblad en dan volledig dichtgeplakt om het aroma van de sigaar te bewaren. Voordat men een sigaar ging roken, moest dus eerst 'het spits' worden afgebeten om die aan te kunnen steken. Pas veel later kwam de 'sigarenguillotine' om hetzelfde werk te doen.

- spoaie  - graven.  – Spoait ahchter in d’n hof maer is efkes un gat um diejen dóie vis in te flikkere.  [Graaf achter in de tuin maar eens even een gat om die dode vis in te gooien.] 

- spoerts  - jeugdig, onbezonnen meisje.  - Mam, ik heb ons Mien int kolehok opgeslote.   --  Lót ze duröt, spoerts daegge bent!  [Mam, ik heb Mien (familie) in het kolenhok opgesloten.   --  Laat haar er dan uit, deugniet!]

- spol  - een meisje dat zich zeer uitbundig uitleeft. Meestal voorzien van het bijvoeglijk naamwoord ‘wilde’.   - Ge zouwut nou niemer zegge sins daesse getröoewd is, maer Ria was vrueger echt un wilde spol!  [Je zou het nu niet meer zeggen sinds ze getrouwd is, maar Ria was vroeger echt een hele uitbundige meid!]     

- spolle  - woelen in bed.   - Onze klaenste hai tenahcht flink ligge te spolle, want hij lag vandemaehrigge mee zun voeht ánt kopend!  [Onze jongste heeft vannacht flink liggen woelen, want hij lag vanochtend met zijn voeten aan het hoofdeinde!]     

- spolle  - zich wild uitleven.  – As we sôtterdags bij de Ôrtskes ware, ginge we altijd spolle op de zolder.  [Als wij ’s zaterdags bij de familie Aarts waren, gingen we ons altijd uitleven op de zolder.]  Een meisje dat zich uitbundig uitleeft, wordt ook wel een ‘wilde spol’ genoemd. 

- spöoewe  - spugen, overgeven.  - Tante Annie hiel dieje klaenne bove durre kop en mee spöoewde’n ie um hummel onder. [Tante Annie hield die baby boven haar hoofd en gelijk spuugde die haar helemaal onder.] Zie 'ötspöoewe'.

- sprehke  - zowel spreken als het beweerde bevestigen.  - Ik zie án oew éugkes daege nie geléuft dae wij dees site mi z’n tweeje hebbe gemákt, maer dae ons Hennie dan maer sprekt!   [Ik zie aan je oogjes dat je niet gelooft dat wij deze site met z’n tweeën hebben gemaakt, maar ons Hennie kan dat bevestigen!] 

- sprehke  - op terug komen.  - We zalle urst is soame dieje rotzói opruyme die Peer gemôkt hi en dan kom ik ur turnoa wel op te sprehke mee um.  [We zullen eerst eens samen die rotzooi opruimen die Peter heeft gemaakt en dan kom ik er daarna wel op terug met hem.] Zie 'spreke'.

- spreke  - in uitspraak identiek aan het Standaardnederlands. Deze vorm is echter uitsluitend gereserveerd voor de vraag ‘hoe spreekt ie?’. Deze vraag wordt gesteld aan een hond die iets lekkers wordt voorgehouden en die als antwoord geacht wordt te blaffen om de lekkernij vervolgens te krijgen. In ons dialect gebruiken wij ‘proate’: - d’n dieje prôt Engels  [Die man spreekt Engels] / wá proate die toch vur un tôltje?  [Wat voor taaltje spreken die toch?] Zie ook ‘sprehke’. 

- springeskloar  - helemaal gereed.  - Assie maer denkt daettie mee ken nor de MaekPlaek, dan stittie altijd zoh springeskloar.  [Als hij maar denkt dat hij mee mag naar McDonald’s, dan staat hij er altijd zo klaar voor.] 

- sproeier  - douche.  - D’n hond hai dur de paehrdestront ligge te rolle en toen moessie urst onder de sproeier vurdaettie binne moch.  [De hond had door de paardenpoep liggen rollen en toen moest hij eerst onder de douche voordat hij binnen mocht.]

- staeigere  - met grote, vlugge passen lopen.  - We hadde al hôst un halluf uur op um stôn te wôchte, maer inins kwam mùsjeu doar dan toch án gestaeigerd!  [We hadden al bijna een half uur op hem staan wachten, maar opeens kwam meneer daar dan toch aanlopen.]  

- staekoas  - kokerworm.  - As we bij de sluys van de Tongelrihp mee brohd gin visse mir vinge, kondut ók purbere mee stekoas öt ut sleuike van d’n baron.  [Als we bij de sluis van de Tongelreep met brood geen vissen meer vingen, kon je het ook proberen met kokerwormen uit 'het slootje van de baron'.] 

- staekskes  - lucifers. Deze benaming werd met name in de jaren vijftig en zestig veel gebruikt. Daarna namen aanstekers de plaats van lucifers in, maar omdat destijds het merendeel van de aanstekers werden gevuld met benzine, was het voor de smaak van een sigaar een doodzonde om die aan te steken met een aansteker! Daarom hadden sigarenrokers altijd ‘un déuske mee staekskes’ in hun zakken zitten… 

- stal  - zowel een stal als een schuur.  - Die klaehn schroevedraeierkes ligge volleges mehn in de stal, in ut boveste loaike.  [Die kleine schroevendraaiertjes liggen volgens mij in de schuur, in het bovenste laatje.] 

- stamp  - stamppot.  - Ast d’n tehd vant joar was, mákte ons moeder dik snijbónestamp mee wa durgebakke spaek urbij.  [Als het de tijd van het jaar was, maakte mijn moeder vaak snijbonenstamppot met wat doorgebakken spek erbij.] 

- stampe  - zowel stampen als schoppen.  - Bij ut voetbolle stampte’n ie de keeper knoerhard tege zun schene en die klaedderde’n ur mee nir.  [Bij het voetballen trapte hij de keeper keihard tegen zijn schenen en die viel meteen neer.] 

- Stasie  - algemene benaming voor het uitgaansleven aan de Frans van Beststraat, genoemd naar het voormalige treinstation.  - As ge op zuyp gôt, komde mistentehds meer Vallekeswirdse tegen op de Stasie as in Törrup.  [Als je op stap gaat, kom je meestal meer Valkenswaardse mensen tegen in de cafés aan de Frans van Beststraat dan op de markt.] Zie ‘Törrup’.

- stehle  - houterige, saaie man.  - Ik vehn dieje neye vrijer van Miete maer ne stehle; hij zitter gin ihn en hij lacht nônnie al zietie ne stront tege de muur ùmmog kruype!  [Ik vind die nieuwe vriend van Miet maar een saai iemand; hij zegt helemaal niks en hij hoeft helemaal nergens om te lachen!]   

- stekeltje  - stekelbaarsje. Stekels van dieren en planten worden ‘pikkers’, ‘dórrus’ of ‘pinne’ genoemd; vergelijk ‘pinegel’.

- stekelvaehreke  - wat oudere benaming voor een egel. Zie ‘pinegel’.

- steuke  - stoken, opruien.  - Nih, nih, ik goi öoew nie vertelle wa jullië Frans over oe hi gezeed, want ik wil nie steuke in un goei huwelijk!  [Nee, nee, ik ga jou niet vertellen wat Frans (echtgenoot) over je heeft gezegd, want ik wil niet stoken in een goed huwelijk!] 

- stiefele  - lopen, meestal langzaam.  - Toen ók de leste kroeg dicht ging, konnie nie mir zuype en dus stiefelde’n ie maer op huys án.  [Toen ook de laatste kroeg dichtging, kon hij nergens meer drinken en dus wandelde hij maar naar huis toe.] 

- stiefrehgen  - motregen. 

- stiekum  - onverwacht. - As ge zoh un por uere'n ánt snoeie bent in die buskes, dan kumter toch stiekum nog veul vanaf!  [Als je zo een paar uur aan het snoeien bent in die struiken, dan komt daar veel meer vanaf dan je had gedacht!]

- stier  - zowel het mannelijke rund als een onaangename en ongevoelige man.  - D’n dieje van Baxe is nun echte stier; altijd die klaehn jong wegjoage en as gum tegekomt, zittie ur gin ihn.  [Meneer Bax is echt onaangenaam; altijd kinderen wegjagen en als je hem tegenkomt, zegt hij helemaal niets.]

- stierenoavund  - stierenavond. De avond waarop de jongen doordeweeks naar zijn geliefde gaat; bij uitstek woensdagavond.

- stigkop  - koppig persoon.  - Ik heb al tien kirres gevroagd offie zunne zooi op wil ruyme, maer hij doeget nie! Tis toch zunne stigkop!  [Ik heb al tien keer gevraagd of hij zijn rotzooi op wil ruimen, maar hij doet het niet! Hij is toch zo koppig!]

- stikkeling  - een dier of iemand die iets tóch doet terwijl hij weet dat het eigenlijk niet mag, een stijfkop.  - Onze Joep wit verrekkes goehd daettie um elluf uere thuis moet zen, maer toch mákt ie altijd un halluf uur látter, de stikkeling!  [Joep (familie) weet verdomd goed dat hij om elf uur thuis moet zijn, maar toch maakt hij het altijd een half uur later, de stijfkop!] 

- stobbere  - stoffen, veel stof veroorzaken.  - As ge in de zómmerdag mee oewe’n auto over van die dréuge zandwegskes rijdt, dan stobbert ut daet zùwa doe.  [Als je in de zomer met je auto over die droge zandweggetjes rijdt, dan stoft dat ontzettend.] 

- stoepraendje butse  - stoepranden. Spelletje waarbij het de bedoeling is om de bal vanaf de overkant van de straat tegen de stoeprand te laten stuiteren. 

- stofzuygere  - stofzuigen. 

- stöllepe  - ergens overheen zetten.  - Eigelijk zódde nun emmer of zoh over die bluumkes moete stöllepe ast snachs zo gôn vriehze.  [Eigenlijk zou je een emmer of zoiets over die bloempjes moeten zetten als het ’s nachts zou gaan vriezen.] 

- stôndebins  - al staande.  - Jae, maer zuveul hôst zalde tônnie hebbe dae ik mun bótteramme stôndebins op moet knaoewe’n, hè?  [Ja, maar zo’n haast zul je toch niet hebben dat ik mijn boterhammen staande op moet eten, hè?]

- stort  - vuilnisbelt, milieustraat.  - Godverdomme nônnie toe, stoi ik me doar gistere mee ne volle'n ánhanger vur de poort van de stort, zen ze geslote!  [Potverdorie nog eens aan toe, sta ik me daar gisteren met een volle aanhanger voor de poort van de milieustraat, zijn ze gesloten! Zie 'baelt'.

- strak  - zowel strak als straks.  - Gô nou maer gewohn mee en dan kehke we strak wel hoe daet vaedder gi…  [Ga nou maar gewoon mee en dan kijken we straks wel hoe dat het verder gaat…] 

- strant  - mondig, assertief, niet verlegen.  - Oh jae, ast nou toch iemus moet zen, dan is de die van Pihters strant genóg um zun klep ope te trekke tege d’n börregemister!  [O ja, als het dan toch iemand moet zijn, dan is mevrouw Peters mondig genoeg om haar mond open te trekken tegen de burgemeester.] 

- strene  - stelselmatig tegendraads praten, meestal met als enige intentie om tegendraads te zijn.   - Gebrökt oew verstand nou is en zit nie d’n hullen tehd zù te strene tege dae maenneke!  [Gebruik je verstand nou eens en praat niet de hele tijd zo tegendraads tegen dat jongetje!] 

- striepe  - de hoofdnerf uit een tabaksblad verwijderen. 

- Striepersgat  - de naam van Valkenswaard in carnavalstijd. De benaming stamt uit de tijd dat Valkenswaard nog veel sigarenfabrieken had, waarvan de Hofnar en Willem II de grootste waren. De tabaksindustrie trok veel arbeiders naar Striepersgat en zorgde zodoende voor een grote bevolkingsaanwas van het dorp. 

- strietse  - doelloos rondlopen.  - Ons buervrouw vertröoewde ut niks dae die galluppers hier zùmaer wa rond lage te strietse en ze belde de pliesie.  [Onze buurvrouw vertrouwde het helemaal niet dat die opgeschoten jongeren hier zomaar wat ronddoolden en ze belde de politie.]

- stroatjoekeltje  - straathondje, klikoterriër.  - Vrueger ging gimman lohpe mee de huendjes; die liepe altijd gewohn los rond.  [Vroeger ging niemand wandelen met de hondjes; die liepen altijd gewoon los rond.] 

- stroempele  - strompelen. 

- strói  - stro. 

- stronte  - mest uitrijden over het land.  - Ge kent ut roam in ut vurjoar behter dichthaoewe as de boere beginne te stronte, want ge gôt hôst van oew aeige van de lucht!  [Je kunt het raam in het voorjaar beter dicht houden als de boeren de mest over hun land gaan uitrijden, want je valt bijna flauw van de lucht!] 

- strontzat  - straalbezopen. 

- struyike  - straatje. Hoofwoord: 'stroat'.

- struyf  - pannenkoek; een woord dat in de jaren zestig en zeventig niet bestond in het Vallekeswirds.   - In de weinterdag bakte ons moeder struyf mee spaek, maer urst hadde we nog ertsoep.  [’s Winters bakte mijn moeder pannenkoeken met spek, maar eerst hadden we nog erwtensoep.] 

- struyf  - sullige vrouw, muts.  - As ge écht geléuft daetter in Artis un jong mammoetje is gebórre, bende gewohn un struyf!  [Als je écht gelooft dat er in Artis een jong mammoetje is geboren, ben je gewoon een muts!]

- stuel  - het oude meervoud van ‘stoel’. Eind jaren zestig werd deze vorm geleidelijk vervangen door ‘stoele’ onder invloed van het oprukkende Nederlands.    

- sund  - zonde, jammer.  - Wa ist toch sund daegge gin rijbewijs het as ge zunne schónne’n auto wint mee oew postcode.  [Wat is het toch jammer dat je geen rijbewijs hebt als je zo’n mooie auto wint met je postcode.]

- swies  - ordebewaker in de kerk.  - Ik stikte vrueger de moord van de schrik van de swies in de Niekùlaaskerrik, want die keek altijd verrekkes lillik.  [Ik had vroeger ontzettend veel schrik van de ordebewaker in de Nicolaaskerk, want die keek altijd heel erg lelijk.] Dit was de tijd voordat de bakjes voor een financiële bijdrage door de kerkgangers zelf werden doorgegeven. De swies had een  fluwelen zakje aan een lange stok zitten, zodat hij vanaf elke kant iedereen kon bereiken en hij was niet te flauw om een paar keer opzichtig met dat zakje te schudden als je niet genoeg gaf naar zijn mening.  

 

T.   VAN TAEHNE TOT TWIH.      67

- taehne  - aan het einde.  - Bij ut vliegere ging ut ur vrueger um dae ge oewe weindschepper of oewen bromvlieger taehne kreegt en dan konde de klos in de grond stehke.   [Bij het vliegeren ging het er vroeger om dat je je windschepper (een vlieger in de vorm van een diamant) of je bromvlieger aan het einde van het touw kreeg en dan kon je de ‘klos’ (waar het touw op gerold zat) in de grond steken.] Was dit het geval dan ‘stôn oewe vlieger taehne’. 

- taehne  - uitgeput zijn, het helemaal gehad hebben.  - Harrie hai d’n hullen dag gezoage, gespoaid en haoewt gekleufd mee die hit en soavus wassie hummel taehne.  [Harrie had met die hitte de hele dag gezaagd, gegraven en hout gekloofd en ’s avonds was hij helemaal uitgeput.] 

- taei  - boos, kwaad.  - Wij dochte dae Driekske ur wel mee zow kenne lache’n as we zun fihters vahstknubbelde, maer nih hurre, hij wier taei!  [Wij dachten dat Driekske er wel mee zou kunnen lachen als wij zijn veters vastknoopten, maar nee hoor, hij werd boos!] 

- taerroew  - tarwe. 

- taes   - losse zak onder de lange rok vroeger.  - Hedde oew beurs bij? Ja, die zit in mun taes.  [Heb je je portemonnee bij je? Ja, die zit in mijn zak.]

- taesnuzzik  - zakdoek. 

- taettere  - kwebbelen, veel en vlug praten.  - Die vrouwkes zate lekker meeun glôske mee mekaar te taettere; ut leek wel un hennekói.  [Die dames zaten lekker met een glaasje met elkaar te kwebbelen; het leek wel een kippenkooi.] 

- tahs  - hoop, stapel.  - Mee de motercross hadde die galluppers ánt end van d’n dag unnen hohgen tahs bierkraetjes vur de tent stôn.  [Bij de motorcross hadden die opgeschoten jongens aan het einde van de dag een hoge stapel bierkratjes voor de tent staan.] 

- tahse  - stapelen, erbij leggen.  - Tahste gij ur die por stintjes nog maer efkes bij, dan kennie dahlijk mee vórt mee dae muerke.  [Leg jij er die paar steentjes nog maar even bij, dan kan hij dadelijk gelijk vooruit met dat muurtje.] 

- tandepasta  - tandpasta.

- tas  - zowel een tas als een kopje.  - Ge het tô nôwwel tehd vur un tas koffie mee mehn; dieje stobber in oew huys stofzuygere kende maehrigge ók doen.  [Je hebt toch nog wel tijd voor een kopje koffie met mij; dat stof in jouw huis kun je morgen ook nog stofzuigen.]     

- tegeströbbelinge  -  tegenvallers.  - We hebbe nogal wá tegeströbbelinge gehad mee dieje’n ánbaoew van ons ney huys: veul rehgen, snuoew en loate leveringe!  [We hebben nogal wat tegenvallers gehad met die aanbouw van ons nieuwe huis: veel regen, sneeuw en late leveringen!]

- tegenin  - tegen elkaar.   - As ge die bloempotte'n án d'n onderkant ók goehd dréug wilt krehge, kende ze ut beste schöns tegenin zette, daetter de weind goehd bij ken.  [Als je die bloem-potten ook goed droog wilt krijgen aan de onderkant, kun je ze het beste schuin tegen elkaar zetten, zodat de wind er goed bij kan.]

- tegoei  - onwel.   - Azzik zie hoese die bisjes mishandele, dan worrik nie tegoei!  [Als ik zie hoe ze die beestjes mishandelen, dan word ik onwel.]

- tegoei  - zoals het hoort.  - Ge het oe truy links án; doese is tegoei. [Je hebt je trui verkeerd om aan; doe hem eens aan zoals het hoort.]

- tehroavund  - feestavond in een café als de spaarpotjes worden geleegd. Dit kan zijn van bepaalde verenigingen of van de stamgasten van het betreffende café.     

- temaehrege  - vanochtend.  - Ik kon temaehrege hôst nie öt mun bed kômme, want ut was wirris loat geworre gisterenoavund.  [Ik kon vanmorgen haast niet uit mijn bed komen, want het was gisteravond weer eens laat geworden.] 

- temiddig  - vanmiddag. 

- tenahcht  - vannacht, de nacht die volgt. De tijd van het gebruikte werkwoord moet uitwijzen of het afgelopen nacht was, of de nacht die nog moet koemn.  - Harrie kri temiddig d’n ötslag van de scan van vörrige wehk en dùrrum hittie tenahcht nie zù goehd gesloape.  [Harrie krijgt vanmiddag de uitslag van de scan van vorige week en daarom heeft hij afgelopen nacht niet zo goed geslapen.]  - Nou is vandemaehrigge de vroag offie tenahcht wáél goehd ken sloape!  [Nu is het vanochtend nog de vraag of hij komende nacht wél goed zal slapen!] Zie 'van de wehk'.

- terrepetehnmaenneke  - harsbolletje aan het uiteinde van dennentakken.  - Op de Malpie zochte’n onze’n opa en ikke nor terrepetehnmaennekes en die stókte we dan án. Ze fikte verrekkes en ur kwam veul zwarte rohk vanaf. [Op de Malpie zochten mijn opa en ik naar harsbolletjes en die staken we dan aan. Ze brandden heel erg goed en er kwam veel zwarte rook vanaf.] 

- tevurre  - vooraf, van tevoren.  - Dae zalde moete verrekke, maer bij un verbaoewing zen ur altijd dinger wor ge tevurre nie án had gedocht!  [Het is alsof de duvel ermee speelt, maar bij een verbouwing zijn er altijd dingen waar je vooraf niet aan had gedacht!] 

- thuisbrenge  - iets of iemand plaatsen vanuit je geheugen.  - Ik wis wel dae ik dieje mens erregund van kende, maer ik kon um zù gaoew nie thuisbrenge. [Ik wist wel dat ik die man ergens van kende, maar ik kon hem zo gauw niet plaatsen.] 

- tierse  - iemand uitdagend iets tonen dat jij wel hebt en de ander niet. - Dieje vent zat al die jong te tierse mee ne grohte’n ijsco op ut terrasje bij Van Empeltjes.  [Die man zat al die kinderen uitdagend te plagen met een grote ijsco op het terrasje van Van Empel (in het verleden een zeer bekende ijssalon in Valkenswaard).] 

- tikke  - zowel tikken als slaan.  - As ge nog is zù onbesnut bent, zallik oe dahlijk is vur oewe’n appel tikke!  [Als je je nog eens zo onbeschaafd gedraagt, zal ik je zo meteen eens op je gezicht slaan!] 

- tienus  - hoofd.  - Ons vrouw hôlde van de wehk zunnen tienus ope’n án d’n tip van de afzuygkap toennie ánt poetse was.  [Mijn vrouw haalde afgelopen week haar hoofd open aan het puntje van de afzuigkap toen ze aan het schoonmaken was.] 

- tip  - puntje.  - Hij hai zun aeige faerrum gestohte án d'n tip van de pingpongtôffel.  [Hij had zich flink bezeerd aan het puntje van de ping-pongtafel.]

- tip  - hoek.  - De fumilie Van Geel wónde'n op d'n tip van de stroat, wor urst die van Molle inzate.  [De familie Van Geel woonde op de hoek van de straat, waar eerst de familie Mollen woonde.]

- tjoepe  - hinkend lopen.  - Maehr mens, wa tjoepte toch! Hedde iets án oew bihn gedôn of zoh?  [Tjonge jonge, wat loop je toch hinkend! Heb je last van je benen of zo?] Bekend in Valkenswaard is ‘Jan Tjoep’, de groenteman die hinkte en zelf riep dat hij ‘tjoepkool’ verkocht.

- (*)toal  - hoewel dit woord in dialectkringen vaak wordt gebezigd, kan ik niet zeggen dat ik het ooit heb gehoord; wél ‘tôltje’. Volgens mij is hier dan ook sprake van 'hineininterpretieren'; Brabanders zijn gewend dat een Nederlandse -aa heel vaak -oa wordt en dus hanteren zij deze uitspraak ten onrechte- ook hier. Eenzelfde fout werd gemaakt in het motto van Striepersgat in 2023: - “ut is echt woar, kik moar!” Iedereen in Valkenswaard weet dat wij ‘maer’ zeggen en geen ‘moar’, maar tóch komt het dan officieel in de carnavalskrant!

Zoals met ‘toal’, vinden wij het blijkbaar moeilijk te accepteren dat het Nederlands nu eenmaal woorden heeft die wij in ons dialect niet hebben, bijvoorbeeld 'schrijfwijze' en 'spraakzaam'. Omgekeerd is die acceptatie blijkbaar een heel stuk groter… Zie ‘tôltje’.    

- toavund  - vanavond; letterlijk 'te avond'.  - Ik denk nie daek toavund ken kômme. Zalle we vur maehrigge dan maer iets afsprehke?  [Ik denk dat ik vanavond niet kan komen. Zullen we dan voor morgen maar iets afspreken?] 

- tod  - lap, vod.  - Toen ur nog ginne’n airco in woages zat, moeste mee koai weer un tod bij de hand hebbe um te vehge as de ruyte ángeslôn ware.  [Toen er nog geen airco in auto’s zat, moest je met slecht weer een lapje hebben om te vegen als de ruiten beslagen waren.] 

- todde  - lappen, vodden en daarvan afgeleid ook kleding.  - Hedde nou wir die verrekte aoew todde’n án op zondag? Tis nog schahnd vur de buert!  [Heb je nu weer die oude kleren aan op zondag? Ik schaam me voor de buurt.] 

- todhohp  - bed.  - Stôi ik smaehrigges vruug án de bel um gôn te visse bij de Venbaehrigse meule, li mùsjeu nog in zunnen todhohp!  [Sta ik ’s morgens vroeg aan de bel om te gaan vissen bij de Venbergse molen, ligt meneer nog in zijn bed!] 

- toehte  - huilen.  - Die van ons ken altijd gôn zitte te toehte asser ne zielige fillum op d’n tillevizie is.  [Mijn vrouw kan altijd gaan zitten huilen als er een zielige film op televisie is.] 

- toenestrak  - daarstraks.  - Zekers te wete dae Tinus nie mee vukansie is, want ik heb um toenestrak nog bij d’n Aldi gezien mee zun kaerreke.  [Zeker weten dat Tinus niet op vakantie is, want ik heb hem daarstraks nog bij de Aldi gezien met zijn karretje.]

- toennaet  - zo-even, pas geleden.   - Hoe ken dae nou toch wir dae dieje joekel weg is; ik heb um toennaet nog in zun maendje zien ligge.  [Hoe kan dat nou toch weer dat die hond weg is; ik heb hem pas geleden nog in zijn mandje zien liggen.]    

- toenurst  - vroeger.  - As ge toenurst ginne gordel droegt in d’n auto en zù zat waart as un kunehn, wier doar nie zù op gelet.  [Als je vroeger geen gordel droeg in de auto en zo dronken was als iets, werd daar niet zo op gelet.] 

- tôltje  - taaltje.  - Kende gij hurre wavvur tôltje dae die manne hiernaeffe proate? Ik verstoi ur hullemol gin zak van.  [Kun jij horen wat voor taaltje die mannen hiernaast spreken? Ik versta er helemaal niks van.] Zie '*toal'.

- tönder  - tuinier.  - Maehrigge kumt onze’n oudste bij ons wá snoeie, want wij zen gin van baei echte tönders.  [Morgen komt onze oudste zoon bij ons wat snoeien, want wij zijn geen van beiden echte tuiniers.]     

- tonproate  - dialectsprekers die een grappige voordracht (‘buut’) leveren vanaf een podium dat eruit ziet als een wijnvat (‘ton’). Voorafgaande aan carnaval trekken zij volle zalen met hun humor. 

- tonproater  - iemand die doet aan ‘tonproate’.   - Vrueger ware Jantje Waehne as Janus Bloemers van de geminte, Rikske en Gieleke Höbbers mee van de beste tonproaters öt Vallekeswird.  [Vroeger hoorden Jan Wijnen als Janus Bloemers van de gemeente, Rikske en Gieleke Huibers bij de beste tonproaters uit Valkenswaard.] 

- Törrup  - oorspronkelijke benaming voor het uitgaansleven aan de markt in Valkenswaard, later veranderd in 'de Maert'.  - As ge joare geleje ne kroegentocht deed in Törrup en ge viet ut ihn in elleke kroeg, dan waarde ánt end strontzat.  [Als je jaren geleden een kroegentocht hield op de markt en je nam één biertje in elke kroeg, dan had je op het laatst een flink stuk in je kraag.] Zie 'de Maert'. 

- toot  - hoofd.  - Toen ie op de sportschool pur ongeluk nakend d’n douche van de vrouwkes binneliep, kreeg ie unnen toot as vuur!  [Toen hij per ongeluk naakt de damesdouche binnenliep op de sportschool, liep zijn hoofd helemaal rood aan.] 

- toto  - straalbezopen.  - D’n dieje van Meulendijk hai ut wir is goehd verhaoewe mee de carnaval en ie liep hummel toto op Ginneve op in. [Meneer Meulendijk had weer eens een lange tijd carnaval gevierd en hij liep straalbezopen in de richting van Geenhoven.] 

- traktemaent  - zakgeld.  - Sondags kreegde oew traktemaent as ge ut tùminste nie had begoaid, maer op ne planke zondag nóit.  [’s Zondags kreeg je je zakgeld als je tenminste niet stout was geweest, maar nooit op een planken zondag.] Zie 'sondagsgeld'. 

- traellael  - een heel gedoe.  - Mee al dae vollik in de winkel ist nog nun hullen traellael ùm oew bódschappe op tehd te doen mee die kersdoag. [Met al die mensen in de winkel is het nog een heel gedoe om je boodschappen op tijd te doen met de dagen rond Kerst.] Ook: ‘ut is un hul getraellael um oew bódschappe te doen’. 

- traellael  - dagelijkse beslommeringen, routine.  - Ge kent zegge wa ge wilt, maer ut is dik nog ut beste um iederen dag oewe’n aeigen traellael te hebbe. [Je kunt zeggen wat je wilt, maar het is vaak nog het beste om iedere dag je eigen routine te hebben.] 

- trapere  - betrappen.  - Onzen buerman hai naet zù lang ahchter de buskes zitte te wochte tô daettie die rotjong die zun aeppelkes schoepte, kon trapere.  [Onze buurman had net zo lang achter de bosjes zitten wachten tot hij die vervelende kinderen die zijn appeltjes jatten, kon betrappen.] 

- trehne  - trainen. Tot ongeveer begin jaren zeventig werd voornamelijk de Franse uitspraak gebezigd, om daarna plaats te maken voor de Engelse. 

- trehner  - trainer.

- treje  - zowel de treden van een trap als lopen, trappen.  - Kekt is un bietje behter öt as ge dur d’n hof lópt, want ge treet al die snoffeltjes kuppot, lompen bak!  [Kijk eens een beetje beter uit als je door de tuin loopt, want je trapt al die anjertjes kapot, onbehouwen heerschap!]

- trekke'n op  - lijken op.  - Ik vehn dae dieje'n oudste van Van Dijke wel trekt op d'n aoewe, maer dieje'n andere zaller wel inne van de maellikboer zen.  [Ik vind dat de oudste zoon van Van Dijk wel lijkt op zijn vader, maar die andere zal er wel eentje van de melkman zijn.]

- trekpehp  - plaats waar het ontzettend tocht.  - Bij ons ahchter stôdde persies tusse de huys en de béum in en as ge doar stôt is dae un echte trekpehp!  [Bij ons achter sta je precies tussen de huizen en de bomen in en als je daar gaat staan, sta je precies in de volle tocht!] 

- trispele  - ongeduldig en zenuwachtig rondlopen.  - We hadde’n um beloofd dae we nor de Bikse Baehrige zón gôn en hij liep d’n hullen dag al zinnewaehgtig rond te trispele van frittigheid.  [We hadden hem beloofd dat we naar de Beekse Bergen zouden gaan en hij liep de hele dag al zenuwachtig rond te lopen van blijdschap.] 

- tröbbels  - zorgen, moeilijkheden.  - Ik weet nie hoewut mee öoew zit, maer as ik gezellig op ne verjoardag zit, hoef ik al die tröbbels van die ahnder nie te hurre.  [Ik weet niet hoe jij erover denkt, maar als ik gezellig op een verjaardagsfeestje ben, hoef ik al die zorgen van anderen niet te horen.] 

- troela  - de melding bij rikken dat je drie azen hebt. Zie ‘rikke’.

- trugkômmes  - terugreis.  - Mee trugkômmes van de vùkansie wiere we ángehaoewe dur de pliesie in Bels.  [Op de terugreis van de vakantie werden we in België aangehouden door de politie.] Zie ‘heengôns.   

- trugöt  - achteruit.  - Hé manne, gôttis un endje trugöt stôn, want dieje grohte vrachtwoage moeter efkes langst!  [Hé jongens, ga eens een eindje achteruit staan, want die grote vrachtwagen moet hier even voorbij!]    

- tuffe  - zowel rijden met een pruttelende motor als met speeksel spugen.- Sjefke wier klaerrig um zun koai punt en tufte de mister raehcht in zun gezicht.  [ Sjefke werd driftig vanwege zijn slechte cijfer en spuugde de meester recht in zijn gezicht.] Zie 'zwierse'.

- turnoa(r)  - daarna.   - Mee de vrijgezellenoavund ginge ze urst zuype bij de Sleutel en un por uerkes turnoa nor Jo d’n Urste.  [Tijdens de vrijgezellenavond gingen ze eerst wat drinken bij de Sleutel en een paar uur daarna naar Jo d’n Urste (twee bekende cafés in het centrum van Valkenswaard).] 

- tut  - zowel een hooghartig, verwaand meisje als een speen.  - Assie d’n hullen tehd li te brulle, dan dóoewtum maer un tut in zun muendje.  [Als hij de hele tijd ligt te huilen, dan duw je maar een speen in zijn mondje.] Zie ‘fiep’. 

- tutje  - verkleinwoord van 'tut' in de identieke betekenis.

- tuttere  - op je gemak een drankje nemen.  - Mee de carnaval zate die aoew vrouwkes op ut terrasje schón mee zun tweje wa advukaatjes weg te tuttere. [Met carnaval zaten die oude dames lekker met z’n tweeën en op hun gemakje aan een paar advocaatjes.] 

- tuuhte  - piepen.  - Ze han de mùziek zù hard stôn vur die jong manne dae oew örre durvan begonne te tuuhte as ge buyte kwamt.  [Ze hadden de muziek zo hard staan voor die jongeren dat je oren ervan begonnen te piepen als je buiten kwam.] 

- tuuhtkont  - sterk achteruitstekend achterwerk.  - Truyi hi zun tuuhtkont daegge oew pilske doar wel efkes op kent zette'n as ge in de kroeg moet gôn pisse!  [Truus heeft zo'n achteruitstekend achterwerk dat je je biertje daar wel even op kunt zetten als je in de kroeg moet gaan plassen!]

- tuup  - fietsband.  - Gistere mee ut goei weer nog efkes opgefietst nor Bels, maer doar lage takke van unne maeidórre’n op de pad en mee unne laekken tuup!  [Gisteren met dat lekkere weer nog even naar België gefietst, maar daar lagen meidoorntakken op het pad en meteen een lekke band!]    

- (d’n) tuyn  - oorspronkelijk de heg, haag. De brede betekenis van dit woord als omheining heeft het Engelse woordje ‘town’ opgeleverd, genoemd naar de oude stadsmuren. Wat wij nu ‘de tuin’ noemen, heette vroeger ‘d’n hof’. Dit kun je nog duidelijk horen in het oude liedje 'klein, klein kleutertje, wat doe jij in mijn hof?'   - Ons moeder wutterde wá mee de plaentjes en de bluumkes, maer ik moes altijd d'n tuyn knippe.  [Mijn moeder hield zich uitgebreid bezig met de plantjes en de bloemetjes, maar ik moest altijd de haag snoeien.] 

- twih  - twee. Vaak ook verkort tot ‘twi’, zoals in ‘twi kirres’ [twee keer]

U.    VAN UMBLAD TOT ÙWEG.      18

- umblad  - het omblad van een sigaar. Verkleinwoord: umbleyke. Hier overheen kwam het aromatische dekblad.   - Onze’n opa moes op de sortirderey bij d’n Hofnar de sigare sortere op de kleur van ut dekblad en dan in kisjes doen.  [Mijn opa moest op de sorteerderij van de Hofnar de sigaren sorteren op de kleur van het dekblad en dan in kistjes doen.] De mislukte sigaren gingen voor een zacht prijsje in de personeelsverkoop.

- umbleyke  - verkleinwoord van ‘umblad’. 

- umblig  - omlaag.  - Ho is efkes! Nou duoew ik pur ongeluk op ut knöpke vur ummóg, maer ik moet mee de lift umblig.  [Wacht even! Nu druk ik per ongeluk op het knopje voor omhoog, maar ik moet met de lift omlaag.] Zie ook ‘ummóg’.

- umdoen  - omzagen, omhakken.  - Maehrige moete we ahchter in d’n hof urst nog un por béum umdoen en dan kenne we ut ney gras gôn inzaeie.  [Morgen moeten we achter in de tuin eerst nog een paar bomen omzagen en dan kunnen we het nieuwe gras gaan inzaaien.]

- umkehkes  - (het) omkijken.  - Zoh, ik heb naet wá van dae ontstoppingsspul in de plee geflikkerd. Over un uerke’n efkes ne keer durtrekke en vaedders hedder gin umkekhes nor.  [Zo, ik heb net wat van dat ontstoppingsmiddel in het toilet gedaan. Over een uurtje even een keer doortrekken en verder heb je er geen omkijken naar.]        

- umkleje  - verkleden, wisselen van kleding.  - As ge dahlijk meegôt nor de brölluft, dan zow ik mun aeige urst maer is efkes umkleje azzik jou was!  [Als je zo meteen meegaat naar de bruiloft, dan zou ik me eerst maar eens verkleden als ik jou was.]

- umlohpe  - zowel te voet een omweg maken als omver lopen.   - Ik weet daek ur zat heb gehad, maer ik kehk wel goehd öt daek dieje klaenne van öllie nie umlohp, hurre!   [Ik weet wel dat ik genoeg heb gedronken, maar ik kijk heus wel uit dat ik jullie kindje niet omver loop, hoor!]

- ummóg  - omhoog. Zie ook ‘umblig’.

- umschudde  - leeggooien.  - Nih, ik heb liever daegge diejen emmer mee drabbik umschudt int putje in de plak van hier.  [Nee, ik heb liever dat je die emmer met troep leeggooit in het putje in plaats van hier.]

- umspoaie  - omspitten.  - Vurdae ge lapbónne gôt zette, kende ut beste oewen hof urst efkes umspoaie en goehd maehste.  [Voordat je tuinbonen gaat planten, kun je het best je tuin eerst even omspitten en goed bemesten.]

- umstöllepe  - omkeren, omdraaien.   - As ge de vörrum vuraf tegoei het ingevet, dan kende dieje cake schón gihf umstöllepe’n op d’n árecht.  [Als je de vorm van tevoren goed hebt ingesmeerd, kun je die cake mooi gaaf omkeren op het aanrecht.] 

- umtoakele  - verkleden, wisselen van kleding, maar dan met lichte ergernis en tegenzin.  - Ik heb eigelijk hullemol gin zin um mun aeige um te toakele vur dae fisje van die zaeikers.  [Ik heb eigenlijk helemaal geen zin om me te verkleden voor het feestje van die snobs.]

- umzéume  - omzomen.   - Nou nog ekkus oew broek wá umzéume en dan kende ze maehrigge wir án vur school.  [Nu nog even je broek een beetje omzomen en dan kun je hem morgen weer aan voor school.] Je zou het niet denken, maar ‘broek’ is een vrouwelijk woord en vandaar het dialectgebruik van ‘ze’ als persoonlijk voornaamwoord. Waarschijnlijk is het dus belangrijker voor het woordgeslacht wie de broek thuis aanheeft, dan wie uitsluitend een broek aanheeft!     

- un  - een. Het onbepaald lidwoord, zónder klemtoon, voor zowel onzijdige woorden (un petje) als vrouwelijke woorden (un bloem). Mét klemtoon wordt het lidwoord verruild voor het telwoord ‘ihn’ in plaats van accenten zoals in het Nederlands ‘één’ : ihn petje en ihn bloem.

- unne  - een. Het onbepaald lidwoord, zónder klemtoon, voor mannelijke woorden (unne fiets en unne stoel). Mét klemtoon (één) wordt ‘unne’ vervangen door ‘inne’: inne fiets en inne stoel.

- unnen  - een. Het onbepaald lidwoord, zónder klemtoon, voor mannelijke woorden die beginnen met -h, -t, -b en -d: unnen heer, unnen tik, unnen bak en unnen drol. Mét klemtoon (één) wordt ‘unnen’ vervangen door ‘innen’: innen heer, innen tik, innen bak en innen drol. Zie -d’n-.

- unne’n  - een. Het onbepaald lidwoord, zonder klemtoon,voor mannelijke woorden die beginnen met een klinker: unne’n auto en unne’n ezel. Mét klemtoon (één) wordt -unne’n- vervangen door -inne’n-: inne’n auto en inne’n ezel. De apostrof vóór de -n geeft aan dat daar de spreekpauze ligt, waardoor het lijkt alsof in ons dialect -inne nauto- en -inne nezel- wordt gezegd. Oud Brabants grapje is dan ook dat wanneer je drie dieren moet opnoemen die met een -n beginnen, het antwoord ‘ne nos’, ‘ne nezel’ en ne neekórre’ (eekhoorn) is.

- ùweg  - weg, verdwenen.  - Hier un bietje gôn ligge te schaelle op menne verjoardag! Zörrugt maer gaoew daege ùweg bent, halleven Harrie!  [Hier een beetje gaan schelden op mijn verjaardagsfeestje! Maak maar gauw dat je weg bent, halve zool!]

V.   VAN VAEDDER TOT VUYL.      78

- vaedder  - verder.  

- vaedders  - verder, voorts.  - Wá gij ammel gehurd het, weet ik nie, maer ik zee allihnig maer dae ik dae ventje ne klótvehger vehn en vaedders niks. [Wat jij allemaal hebt gehoord, weet ik niet, maar ik zei alleen maar dat ik dat ventje een klootzak vind en verder niets.] 

- vaehreke  - zowel een varken als een deugniet, schelm.  - As ge op school maer lang genóg les geft, kender de vaehrekes al mee öthoale.  [Als je op school maar lang genoeg lesgeeft, kun je er de deugnieten al meteen uithalen.] 

- vaerrekske  - varkentje. 

- vaerrig  - klaar.  - Zörrugt ur maer vur daege vaerrig bent um án te rije, want ik heb ginne zin om lang op öoew gôn stôn te wochte!  [Zorg er maar voor dat je klaar bent om te vertrekken, want ik heb geen zin om lang op jou te gaan staan wachten!] Het woordje zal ongetwijfeld verwant zijn aan het Duitse ‘fertig’. 

- váier   - vader, maar dan meer in de betekenis van ‘de ouwe’, dus met het vertrouwen en geborgenheid van het ouderlijk huis.   - Oh ja, gij draeit hul oew brommerke ekkus öt mekaar en dan mag váier um wir efkes moake!  [O ja, jij schroeft je hele brommertje even uit elkaar en dan mag de ouwe het weer even opknappen!]  Zie ‘moeier’.  

- váiers  - het huis van ‘váier’.  - Onzen Harrie docht bij zun aeige daettie dieje zooi wel efkes bij váiers ahchter in d’n hof nir kon zette.  [Zoon Harrie dacht bij zichzelf dat hij die rommel wel even achter in de tuin van vader neer kon zetten.] Zie ‘moeiers’. 

- Vallekeswird  - Valkenswaard. 

- Vallekeswirds  - het Valkenswaards dialect. 

- vandemaehrige  - vanochtend.  - Ik kon vandemaehrige hôst nie öt munnen todhohp komme en ik was bekant te loat op mun waehrik.  [Ik kon vanochtend bijna niet uit mijn bed komen en ik was bijna te laat op mijn werk.]

- vandewehk  - afgelopen of komende week. De tijd van de gebruikte werkwoorden moet duidelijk maken welke van de twee betekenissen van toepassing is.  - Wá zedde nou? Is Sjaak dohd? En ik heb vandewehk nog mee um stôn te buerte, nondepie!  [Wat zeg je nu? Is Jack dood? En ik heb verdorie afgelopen week nog een praatje met hem gemaakt!]  //  - Azzik oe niemer zie, alvast hul veul plezier de zôtterdag, maer ik zal oe vandewehk nog wel ne keer treffe!  [Mocht ik je niet meer zien, dan alvast heel veel plezier komende zaterdag, maar ik zal je de komende week nog wel een keertje treffen!]   

- vásjt!  - vast! Gezegd tegen honden wanneer zij zich in een speeltje of een tak moeten vastbijten.   

- vehf  - vijf.

- vehge  - slaan.  - Assie nou nie as de nondedju ophaoewt mee zun geschael dun hullen tehd, dan vehg ik um dahlijk vur zun bakkus, hurre!  [Als hij nu niet stante pede ophoudt met de hele tijd schelden, dan sla ik hem zo meteen tegen zijn gezicht, hoor!]

- verhaoewe  - blijven hangen, plakken.  - As gullie vannahcht pas um vier uere thuis waart, haddut bij Kese wel goehd verhaoewe.  [Als jullie pas om vier uur vannacht thuis waren, zijn jullie wel erg lang bij Kees blijven plakken.]

- verhapstukke  - repareren, in orde maken.   - Ik ben nog ruym un uer bezig geweest um te purbere dae moterke te moake, maer ut was zù vaer henne daetter niks mir án te verhapstukke viel.  [Ik ben nog ruim een uur bezig geweest om te proberen dat motortje te maken, maar het was dermate stuk dat er niets meer aan te repareren was.]         

- verinnewere  - vernielen, kapot maken.   - Wa hedder nou toch án um die bloembakke van de geminte hullemol te verinnewere? Dae vehn ik nou echt vaehrekesstreek…!  [Wat heb je er nou toch aan om die bloembakken van de gemeente helemaal te vernielen? Dat vind ik nu echt deugnietenstreken…!] 

- verjoare  - doelloos wachten, zonder te weten wanneer het wachten stopt.   - Henk zee daettie efkes nor de winkel zow gôn, maer nou issie al un halluf uur ùweg en ik stôi hier maer te verjoare.  [Henk zei dat hij even naar de winkel ging, maar nu is hij al een half uur weg en ik sta hier zomaar wat te wachten.] 

- verkeinze  - kinds worden, dementeren.  - Ik vehn ut altijd zù verrekkes aerrig as mense die ge al hul oew lehve het gekend inins beginne te verkeinze! [Ik vind het altijd zo ontzettend erg als mensen die je al je hele leven kent opeens dement beginnen te worden!] Zie ook ‘keins’.

- verket  - vork als bestek. Het woord hoort duidelijk thuis bij de oudere generaties dialectsprekers, waarna het - onder invloed van het Standaardnederlands - werd vervangen door ‘vörrik’.     

- verklohte  - verbruien, verpesten.  - Onze mister von dae mense die tege die klaehn manne zegge dae Sinterkloas nie besti, hul dae schón keinerfist verklohte!  [Onze meester vond dat mensen die tegen kleine kinderen zeggen dat Sinterklaas niet bestaat, dat mooie kinderfeest helemaal verpesten!] Echter, in 2023 heeft het de Koning nog behaagd voor het verpesten van dit kinderfeest een lintje uit te reiken. 

- vernakend  - heel, veel.  - Dae klaehn maeske dae gistere meedee mee die show op d’n tillevizie kon vernakend schón zinge.  [Dat kleine meisje dat gisteren meedeed aan die show op televisie kon heel erg mooi zingen.] Zie ‘godvernakend’. 

- vernakes  - heel, veel; synoniem met ‘vernakend’. Zie ‘godvernakes’. 

- verneukeratief  - gezegd van iets waar je snel intrapt als je even niet oplet. - Die jong magge tegewórrig zunnen tillefohn nie opvatte onder de les, maer jae, assie dan afgi, ist ók verneukeratief um dae toch te doen!  [De kinderen mogen tegenwoordig hun telefoon niet opnemen onder de les, maar ja, als hij dan overgaat, ben je al snel geneigd om dat toch te doen!] 

- verrekke  - zowel een gewricht of spier verrekken als iets weigeren te doen. - Driekske verrekte’n ut um zun kámmer op te ruyme, de vuyle smirrige stikkeling!  [Driekske weigerde zijn kamer op te ruimen, de vuile, smerige stijfkop!] 

- verrekke  - alsof de duivel ermee speelt.  - Alle kirres azzik ut gras wil gôn maeie, dan giggut ur öt; dae zalde toch ók moete verrekke!  [Iedere keer als ik het gras wil gaan maaien, dan regent het heel hard; het lijkt wel of de duivel ermee speelt!] 

- verrekkeling  - iemand die weigert iets te doen, etterbakje. 

- verrekkes  - heel, ontzettend. Dit woord wordt ‘verrekkes veul’ gebruikt in ons dialect en het behoort dan ook tot de taaie blijvertjes.  - De schrehvers van dees site hebbe al gezeed dae ‘verrekkes’ verrekkes veul wordt gebrökt in ons Vallekeswirds dialect.  [De schrijvers van deze site hebben al vermeld dat ‘verrekkes’ ontzettend vaak wordt gebruikt in ons Valkenswaards dialect.] 

- verrekt  - zowel synoniem van ‘verrekkes’ als verrek.   - Witte wa ge doet? Verrekt maer gaoew allemol mee hul oewe rotsooi en bekekt ut vaedders maer! [Weet je wat je doet? Verrek maar gauw allemaal met je hele rotzooi en bekijk het verder maar!] 

- verrekte  - vervelende.  - Misters en juffrouws op school hebbe d’n hullen dag zun hahnd vol án al die verrrekte rotjong!  [Meesters en juffrouws op school hebben de hele dag hun handen vol aan die vervelende rotkinderen!] 

- verschiehte  - zowel van kleur verschieten als schrikken, dat als werkwoord in het Valkenswaards niet bestaat.  - Ik verschoot mun aeige kupot toen dae rotje inins klapte!  [Ik schrok me een hoedje toen dat rotje ineens afging!] 

- verslaekkere  - verwelken.  - Die réuskes hebbik van de wehk pas afgeknipt van d’n bos en ze zen nou mee die hit al hullemol verslaekkerd.  [Die roosjes heb ik afgelopen week pas van de struik geknipt en ze zijn nu door die warme dagen al helemaal verwelkt.] 

- vertreje  - een misstap maken.  - As ge oew aeige vertreet op die baoewplak, kender lillik nir klaeddere tusse die kaeier.  [Als je een misstap maakt op die bouwplaats, kun je lelijk vallen tussen die stenen.] 

- verwaeide  - een man die er wat slordig bijloopt en een getekend gezicht heeft; crisisfiguur.  - Nolda hi sins gistere ne neye flip; inne van Van der Poales van de Linderweg, maer ik vehn ut zùmaer ne verwaeiden, hurre!  [Nolda heeft sinds gisteren een nieuwe vriend; eentje van de familie Van der Palen van de Leenderweg, maar ik vind het zomaar een crisisfiguur, hoor!]

- verzuuhke  - uitnodigen.  - Wij zen doar al twi kirres geweest en nou worrut tehd dae wij hun is ne keer verzuuhke.  [Wij zijn daar al twee keer geweest en nu wordt het tijd dat wij hen een keertje uitnodigen.] 

- veugelkesfùmilie  - personen die ergens in een stamboom met elkaar verbonden zijn, maar niet meer te benoemen zijn in bestaande benamingen, zoals oom of tante.  - Dae maenneke is d’n ahchterklaehnzoon van de mens van mehn ahchternicht; haendiger gezeed ‘veugelkesfùmilie’.  [Dat jongetje is de achterkleinzoon van de man van mijn achternicht; gemakkelijker gezegd ‘vogeltjesfamilie’.]

- veugelkesmanne  - liefhebbers van vogels, met name in tillen en volières.  - Bij ons in de buert wónde vrueger veul veugelkesmanne en die han ut nie zù begrepe op katte.  [Bij ons in de buurt woonden vroeger veel vogelliefhebbers en die hadden het niet zo op katten.]

- vierkantig  - vierkante. De -ie wordt uitgesproken zoals in ‘zie’.  - un vierkantige tôffel.

- vissekom  - viskom. 

- vlagge  - rondlopen met je hemd uit je broek.  - Hé maenneke, bende gij ánt vlagge umdae de kónigin vandoag joarig is, of wá?  [Hé jochie, heb jij je hemd uit je broek hangen omdat de koningin vandaag jarig is, of hoe zit dat?

- vlimme  - visgraten.  - Vurdae ge visse gôt servere, moeter wel urst de vlimme efkes öthoale.  [Voordat je vissen gaat serveren, moet je wel eerst de graat eruit halen.] 

- vloai  - sullige vrouw.  - Miet zee: “Ik stótte bij de Plus mee veul luwaeit unnen hullen tórre blikskes um en ik vuelde me echt un vloai toen iederihn keek!”  [Miet zei: “Ik stootte bij de Plus met veel lawaai een hele toren blikjes om en ik voelde met een echt sulletje toen iedereen keek!”] 

- vloeibleyke  - vloeiblaadje.  Dit werd gebruikt om overtollige inkt van de kroontjespen te absorberen van het schrijfpapier. Op onze school (Lucasschool) werden die gesponsord door sigarenfabriek ‘de Hofnar’. 

- vlói  - vlo. 

- vlóie  - zowel het meervoud van vlo als het werkwoord ‘vlooien’.

- vlot  - zonder enige aarzeling.  - Harrie hai mee Gerarte gewed daettie dieje grohte pier nie op dörrefde te ehte. “Vlot”, zee Gerard en mee frôtte’n ie um al in zun bakkus!  [Harrie had met Gerard gewed dat hij die grote worm niet op durfde te eten. “Zeker wel”, zei Gerard en meteen duwde hij hem al zijn mond!] Zie ‘vlot van de kist’.

- voare  - tegenvallen, na een verlies.  - Ut zal oma’s wel voare daesse nou alles te voeht moet hoale umdaesse ginne woage mir hi um bódschappe te gôn doen.  [Het zal oma wel tegenvallen dat ze nu alles te voet moet halen omdat ze geen auto meer heeft om boodschappen te gaan doen.] 

- voeier  - voer, voeder.

- voeiere  - zowel voer geven als uit de tent lokken.   -  Willem was al verrekkes koad op Hanse en onze'n Ad voeierde'n um nog un bietje dur te zegge dae Hans hum unne klótvehger vón!  [Willem was al ontzettend kwaad op Hans en Ad (familie) lokte hem nog verder uit de tent door te zeggen dat Hans hem een klootzak vond.]

- völlik  - vuilak, smeerlap, smeerpoets. Dit woord kan zowel worden gebruikt voor een man die vies is qua uiterlijk als voor iemand die er akelige, achterbakse methodes op nahoudt.  - Ons vrouw hai nu sjùkladentaart gemôkt vur de klaenste toennie twih wier en hij smehrde’n ut tot in zun hoar toe, de völlik!  [Mijn vrouw had een chocoladetaart gemaakt voor de jongste toen hij twee werd en hij smeerde het tot in zijn haar, de smeerpoets!]     

- völlikke  - zich vies, smerig maken.  - Onzen Harrie hai nog maer naet zun sondagse kleer án, of hij lag alwir te völlikke’n in de zambak!  [Harrie (familie) had nog maar net zijn zondagse kleren aan, of hij maakte zich alweer vies in de zandbak!]      

- völlikke  - vies doen, altijd in seksueel opzicht.  - Vrueger mógge de meide nie in ut jongesbad op zwembad ‘de Oase’, want dan hadde kans daesse ginge ligge te völlikke bij de lijn.  [Vroeger mochten de meisjes niet in het jongensbad op zwembad ‘de Oase’, want dan bestond de kans dat zij vies gingen doen bij de lijn.] 

- volluk  - zowel een volk als bezoek.  - Ik denk daetter bij niemus nie zù veul volluk over d'n haerd kumt as bij Betse! Maer jae, doar is de koffie ók altijd bruyn...  [Ik denk dat er bij niemand zo veel bezoek over de vloer komt als bij Bets! Maar ja, daar is de koffie ook altijd bruin...]  

- vong  - oude verleden tijd van 'vange'; ving.

- vórt  - voortaan, in het vervolg.  - Ze hebbe’n um unne keer goehd afgesmete, dus dae geschael zallie vórt wel öt zunne kop loate.  [Ze hebben hem een keer behoorlijk in elkaar geslagen, dus dat schelden zal hij voortaan wel uit zijn hoofd laten.]

- vórt  - al.  - Ik ben vórt op unne lehftehd gekômme daek wel ken lohpe zonder stok, maer nie ken lehze zonder fietske.  [Ik ben al op een leeftijd aangekomen dat ik wel kan lopen zonder stok, maar niet kan lezen zonder brilletje.]   

 - vórt  - tegenwoordig, nu.  - Vrueger moeste d’n tuyn knippe mee de heggescheer, maer dae gi vórt un hul dil rapper mee zun illektrisch mùsjien.  [Vroeger moest je de haag knippen met de heggenschaar, maar dat gaat tegenwoordig veel sneller met zo’n elektrisch apparaat.]   

- vórt  - onderhand.  - Ik ben dae gemaehlik over dae miljeu vórt zù muugh as kaoew pap, want ut gitter elleken dag over op d’n tillevizie!  [Ik ben dat gemekker over het milieu zo onderhand helemaal beu, want het gaat er elke dag over op de televisie!] 

- vraoewvollik  - vrouwen, in tegenstelling tot mannen, niet meisjes. Zie ‘mansvollik’. 

- vrouw  - zowel vrouw als de dame bij kaartspellen.

- vrije  - verkering hebben, zoenen. Het betekent dus niet seks hebben, zoals in het Nederlands wél het geval is.  - Die twih stónne in ut Willeminapark zù te vrije, dae de piere öt de grond kwame um te kehke!  [Die twee stonden in het Wilhelminapark zo te zoenen, dat de wormen uit de grond kwamen om te kijken!] In het Nederlands is dit werkwoord regelmatig (vrijen - vrijde - gevrijd), maar bij ons niet: vrije - vree - gevreje. Zie ‘vrijer’.    

- vrijer  - vaste vriend van een meisje, tenminste vroeger wél… Vrienden van jongens en mannen onder elkaar zijn kámmeruyi of moate.   - Volleges moeiers hai hun Baetsie ne neye vrijer, want ze was ötgevreje mee Berte.  [Volgens moeder had haar dochter, Betsie, een nieuwe vriend, want haar verkering met Bert was uit.] De geliefde van de jongeman werd ‘de meid’ genoemd. 

- vrimd  -vreemd, raar. Ook het woordje 'ôrrig' wordt in deze context vaak gebruikt. 'Raar' bestaat niet in ons dialect.

- vrimde  - vreemdeling.  - En denkt ur án daegge nóit snuepkes ánvat van vrimde!  [En denk eraan dat je nooit snoepjes aanneemt van een vreemdeling!]

- vringehzer  - iemand die tegendraads is.  - Piet is echt un vringehzer: as gij zegt daet waehrum is, zi hij kaoew en andersum.  [Piet is echt tegendraads: als jij zegt dat het warm is, zegt hij koud en andersom.] 

- vrómmes  - vrouw(mens). In vroeger jaren nog veel gebruikt in het Vallekeswirds, maar dit woord is bijna verdwenen. 

- vrueg  - vroeg, als tegengestelde van ‘loat’.

- vùkansie  - vakantie.

- vulste  - veel te.  - Ja vádder, harstikke schón daegge oew klehnkeind wilt traktere op un suykerspin en un bakkusvol op de kerremus, maer nou gefde vulste veul mee!  [Ja vader, hartstikke leuk dat je je kleinkind wilt trakteren op een suikerspin en een wijnbal op de kermis, maar nu geef je veel te veel mee!]     

- vurjoar  - voorjaar, lente. Zie ook ‘noajoar’. 

- vurkruype  - voordringen in de wachtende rij.  - Hé môtje, slöt is gewohn ahchter án, want dae vurkruype dor haoewe wij nie van!  [Hé vriendje, sluit eens gewoon achter aan, want dat voordringen daar houden wij niet van!] 

- vurkruyperd  - iemand die voordringt. 

- vurrig  - vorig.  - Vurrige wehk ging ut nog zù goehd mee um en nou hurrik naet daettie gistere is gestörreve.  [Vorige week ging het nog zo goed met hem en nu hoor ik net dat hij gisteren is gestorven.] Zie ook ‘furrig’. 

- vurschiehte  - een voorschot geven.  - Assie gin geld mir hi um bij te legge um mee op stap te gôn, zallik ut wel efkes vurschiehte.  [Als hij geen geld meer heeft om te lappen om mee op stap te gaan, zal ik hem wel even een voorschot geven.] 

- vurspraehs  - expres, opzettelijk.  - Hij zihvert ur zun aeige wir schón öt, maer volleges mehn hittie dae vurspraehs gedôn!  [Hij weet zich er weer mooi uit te praten, maar volgens mij heeft hij dat expres gedaan.]

- vuyl  - behalve voor vuil, ook gebruikt voor onkruid.  - Vurdae de lapbónne gezet konne worre, moeze'n onze'n opa en ikke urst wá schoefele en griesele en mee impersant ut vuyl op de kréuge góie.  [Voordat de tuinbonen gezet konden worden, moesten mijn opa en ik eerst wat schoffelen en harken en gelijktijdig het onkruid op de kruiwagen gooien.] Onkruid verwijderen heette 'vuyl plukke'.

W.    VAN WA! TOT WUTTERE.      33

- wá!  - In tegenstelling tot het vragende ‘wá?’, wordt deze uitroep gebruikt wanneer iemand bijvoorbeeld een open deur intrapt. Door de sarcastische intonatie wordt het geïnterpreteerd als ‘echt waar?’/ ‘je méént het?’.  - Hé Hans, ik lehs hier naet in de krant dae Zwarte Piete niemer magge!  -- Wá!  [Hé Hans, ik lees hier net in de krant dat Zwarte Pieten niet meer mogen!  -- Je méént het?]

- wá?  - wat zeg je? De wat langere versie kan zijn: ‘wá zedde/zeede?’ [Wat zeg/zei je?]

- waenniger  - minder. Kwam vroeger aanzienlijk meer voor dan tegenwoordig.

- waerd  - waard.

- wasklippel  - wastang.  - Zoma gebrökte vrueger unne wasklippel um de kookwas öt ut hiht wátter van de ketel te hoale.  [Mijn grootmoeder gebruikte vroeger een wastang om de kookwas uit het hete water van de ketel te halen.]

- waspinne  - wasknijpers.

- wátterspin  - schaatsenrijder.  - Ze zegge daege goei wátter in oewe vijver het asser wátterspinne’n op zitte.  [Ze zeggen dat je vijverwater goed is als er schaatsenrijders op zitten.]

- weduwman  - weduwnaar.  - Kóbbus is al joare weduwman, want zun vrouw hi dur twidde beslag nie overlehfd.  [Kobus is al jaren weduwnaar, want zijn vrouw heeft haar tweede beroerte niet overleefd.]

- weduwvrouw  - weduwe.

- weeste - gaan, wezen.  - Ut was zun schón wirke dae we efkes over de Malpie zen weeste fietse soame.  [Het was zulk mooi weer dat we eventjes samen in de Malpie zijn gaan fietsen.]

- wefke  - vrouwtje, mevrouw. Ondanks de verwantschap met ‘wijf’ heeft deze term geen negatieve lading; vergelijk het woordje ‘schat’, dat ook neutraal kan worden gebruikt in het Nederlands.  - Ge zeggùt maer as ik oe efkes moet haehlepe mee de zwoar bódschappe’n, hè wefke?  [Zeg het maar als ik je even moet helpen met de zware boodschappen, hè mevrouw?]

- wehd  - ver.  - Vrueger vonne keiner dae Sinterkloas verrekkes wehd ùweg wónde, doar hummel in Spanje.  [Vroeger vonden kinderen dat Sinterklaas ontzettend ver weg woonde, daar helemaal in Spanje.]

- wehfs  - vrouwen.  - Driekske is al hôst 30 joar getröoewd en ut is unne goeie mens vur zun vrouwke, maer ze zegge daettie wel geregeld mee ahnder wehfs meegi!  [Driekske is al bijna 30 jaar getrouwd en het is een goede man voor zijn vrouw, maar er wordt gezegd dat hij wel regelmatig met andere vrouwen meegaat!]

- weggóie  -  zowel weggooien als verwerpen, niet accepteren.  - Ik zee tege Sjake daettie de déure behter kon schildere mee ne roller as mee ne grohten borsel, maer hij góide’n ut zù wehd ùweg!  [Ik zei tegen Jack dat hij de deuren beter kon schilderen met een roller dan met een grote borstel, maar van dat idee wilde hij helemaal niets weten!]

- werrikendag  - werkdag, doordeweekse dag.   - Och jonge, denkt nou is noa! D’n urste Pôsdag valt nóit op unne werrikendag; daes altijd sondùgs…   [Och jongen, denk nou eens na! Eerste Paasdag valt nooit op een doordeweekse dag; dat is altijd ’s zondags…]        

- wiebel  - wankel.  - Döoewt is un kurtónneke’n of iets onder ut pótje van dees tôffel, want die sti harstikke wiebel!  [Duw eens een stukje karton of zo onder de poot van deze tafel, want hij staat hartstikke wankel.] Zie ‘wiemel’.

- wiebele  - wankel staan, heen en weer gaan.  - Op dae stueleke kende nie zitte, want dae wiebelt alle kante henne.  [Op dat stoeltje kun je niet zitten, want dat wankelt heel erg.] Zie ‘wiemele’.

- wiehke  -  een hoog, schel geluid maken.  - Ze góide dae meidje mee kleer en al int kaoew wátter en hij wiekte’n alles bij mekaar!  [Ze gooiden dat meisje met kleren en al in het koude water en ze gilde het uit!] Zie 'kwiehke'.

- wiemel  - wankel. Zie ‘wiebel’.

- wiemele  - wankel staan, heen en weer gaan.   - Haendrikske was ánt wissele en hij wiemelde naet zù lang mee zun taendje tot ut duröt viel.  [Kleine Hendrik was aan het wisselen en hij bewoog zijn tandje net zo lang heen en weer totdat het eruit viel.] Zie 'wiebele'.

- wilo  - een poep van een kilo. Grappige benaming voor een gewichtige ontlasting.

- winkele  - prutsen, aanmodderen.   - Onze jongste is ánt purbere um zaehluf dae moterke van zunne Lego te moake en ik loat um maer efkes op zun gemaekske wá winkele.  [Onze jongste zoon is aan het proberen om zelf dat motortje van zijn Lego te repareren en ik laat hem maar even op zijn gemakje wat aanmodderen.] 

- wipwap  - wip, maar dan uitsluitend als speeltoestel.

- wipwappe  - wippen op het speeltoestel.  - As ge vrueger bij d’n Dennenbaehrig gingt wipwappe, moeste mee en dan ötkehke daege nie mee oew tahnd op diejen balk vielt.  [Als je vroeger bij speeltuin de Dennenberg ging spelen op de wip, moest je soms uitkijken dat je niet met je tanden op die balk viel.]

- wirlicht  - iemand die barst van de energie en klusjes snel gedaan heeft. - Ons vrouw is unne’n echte wirlicht; assie bove begint te poetse, dan is ut ammel zoh zuyver.  [Mijn vrouw barst echt van energie; als ze boven schoon begint te maken, dan is het allemaal zo aan kant.]

- wirlicht  - bliksemflits.

- wirlichte  - bliksemen.  - De jong ware buyte’n ánt speule, maer toen ut begon te wirlichte, wizze ze nie hoe gaoew daesse binne moeze zen.  [De kinderen waren buiten aan het spelen, maar toen het begon te bliksemen, wisten ze niet hoe snel ze binnen moesten zijn.]

- wirskante  - weerszijden, van alle kanten.  - As die koai héund van wirskante kômme, moete maoke daege doar ùweg bent en rap ók.  [Als die gemene honden van alle kanten komen, moet je maken dat je daar weg bent en snel ook.]

- wit  - zowel de kleur als op goede voet staan.  - Vrueger konne ze mekaar nie leye, maer de lesten tehd izzut nogal wit mee Harries en zunnen buerman.  [Vroeger konden ze elkaar niet uitstaan, maar de laatste tijd staan Harrie en zijn buurman op behoorlijk goede voet.]

- (ne) woef  - kinderwoordje voor een hond.  - Doe dieje woef maer efkes aeie, Linda, en dan máddum strak ók nog brökskes voeiere.  [Aai die hond maar even, Linda, en dan mag je hem straks ook nog brokjes voeren.]

- worstebréuike  - worstenbroodje; de typisch Brabantse delicatesse.

- wörvelke   - draaibare sluiting van hout.  - Hedde ut wörvelke van ut kunehnehok gedraeid, anders bende misschien oe kunehn kweht.  [Heb je de houten sluiting van het konijnenhok gedraaid, anders ben je misschien je konijn kwijt.]

- wuttere  - bezig zijn met onbenullige dingetjes, zomaar wat aanrommelen.    - Ons moeder was altijd maer wa ánt wuttere mee de plaentjes en de bluumkes in d’n tuyn, want dae was un echte bloemekont.  [Mijn moeder was altijd bezig met de plantjes en bloemetjes in haar tuintje, want zij had echt groene vingers.]

Z.   VAN ZACHJESER TOT ZWOERSE.     35