Lidwoorden

In tegenstelling tot de drie lidwoorden (de, het en een) in het Nederlands, heeft het Vallekeswirds er maar liefst zeven. De reden hiervoor is dat het Nederlands geen onderscheid maakt tussen mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden en dat ons dialect dat wél doet [zie introductie grammatica bij A.]. 

In het Vallekeswirds hebben we de volgende lidwoorden: 

bepaald:

ut voor onzijdige woorden / verkleinwoorden: ut paerd, ut vest / ut maeske, ut maenneke.
de voor zowel mannelijke als vrouwelijke woorden: de pop(v), de fiets(m), de vaas(v), de vloer(m).
d'n deze vorm geldt uitsluitend voor mannelijke woorden die beginnen met een klinker of de letters -h, -t, -b of -d. Dus wij spreken van: d'n auto, d'n heer, d'n taart, d'n bril en d'n doek.In het meervoud komt deze vorm nooit voor: de here, de brille.

onbepaald:

un voor onzijdige, vrouwelijke en verkleinwoorden: un paerd, un bloem / un maeske.
unne voor mannelijke woorden: unne Strieper, unne stoel
unnen voor mannelijke woorden beginnend met -h, -t, -b of -d: unnen heer, unnen taart, unnen bril en unnen doek.
unne’n voor mannelijke woorden beginnend met een klinker. De pauze in de uitspraak ligt niet ná, maar vóór de -n, zodat het klinkt of die -n de beginletter van het volgende woord is: unne’n auto, unne’n asbak, unne’n ezel en unne’n os.

*** 'Unne' wordt ook vaak verkort tot 'ne', en unnen en unne’n tot respectievelijk nun en nu’n: ne Strieper, nun bril en nu’n asbak. 

 

Met de lidwoorden -de- en -d’n- kunnen wij in het Vallekeswirds ook verwijzen naar een bepaalde dag in de week. Dit kan zowel een dag zijn die al is geweest als een dag die nog moet komen, afhankelijk van de gebruikte werkwoorden. De lidwoorden mogen nooit worden weggelaten:  

  • Ik hebbum de vrijdag nog gezien.  [Ik heb hem afgelopen vrijdag nog gezien.]
  • D’n deinsdag is onze Jan joarig.  [Aankomende dinsdag is Jan (familie) jarig.] 

 

Ook voor dagdélen worden -de- en -d’n- gebruikt, met de toevoeging -ge/-gen na het woordje -dag: 

  • De woensdaggemiddag is ut wir vergadering.  [Aanstaande woensdagmiddag is er weer een vergadering.]
  • Ze kómme d’n donderdaggenoavund bij ons op de koffie.  [Ze komen aanstaande donderdagavond bij ons op de koffie.] 

 

Uitzonderingen qua lidwoord in ons dialect zijn: de roam (het raam), ut fubriek (de fabriek), de Grohte Mehr (het Grote Meer), d’n árecht (het aanrecht), de goas (het gaas).